Biologik faol moddalar texnologiyasi

monosaxaridlar, 
ikki molekula monomer tutgan uglevodlar 
disaxaridlar, ikkidan to o‗ntagacha molekula tutgan oligosaxarid, o‗ndan ortiq molekula tutgan 
uglevodlar polisaxaridlar deb ataladi. 
Uglevod molekulasi gidroksil guruxlarni tutgan turiga qarab agar aldegid guruxini tutsa 
aldozalar va keto guruxini tutsa ketozalar deb ataladi. 
Uglevodlar
– organik birikmalarning katta guruxi bo‗lib, ular orasida xususiyatlari bilan keskin 
farqlanadigan moddalar ham uchraydi. SHuning uchun uglevodlar tirik organizmlarda turli xil 
funksiyalarni bajaradilar.Ular o‗simliklarning quruq massasini 80% tashkil etadi, hayvonlar quruq 
massasini 2–3 % tashkil etadi, inson ozuqasida esa 70% gacha uglevodlar uchraydi. 
14
Комилов Х.М., Махмудов А.А. Биологик фаол моддалар технологияси. Тошкент. EXTREMUM 
PRESS, 2010.270 б. 

---

55 
Uglevodlr 
aloxida 
«birliklardan» 
iborat 
bo‗lib, 
saxaridlardan 
tashkil 
topgan. 
Monomerlarga gidrolizlanish hususiyatiga ko‗ra uglevodlar oddiy va murakkab uglevodlarga 
bo‗linadi. 
Monosaxaridlar'>Monosaxaridlar 
(yunonchadan. 
monos
: yagona, 
sacchar
: shakar) 
- organik birikmalar bo‗lib, uglevodlarning asosiy guruxlaridan biridir; 
- shakarning eng odiy shaklidir; 
odatda rangsiz, suvda eruvchi, shaffof qattiq moddadir; - ba‘zi monosaxaridlar shirin ta‘mga egadir. 
Monosaxaridlar
- standart bloklar hisoblanib, ulardan
disaxaridlar
(saxaroza, maltoza, laktoza), 
oligosaxaridlar
 va 
polisaxaridlar
(sellyuloza, kraxmal) sintezlanadi. 
 
Galaktoza
va 
glyukoza
– 
aldogeksozalar bo‗lib
, biroq turli kimyoviy va fizik hususiyatlarga 
egadir. 
Monosaxaridlar ko‗p atomli spirtlarning hosilalari hisoblanadi, ular karbonil - aldegid yoki 
keton guruxlarni tutadi (aldegidni siklik ko‗rini yo‗q). 
Monosaxaridlar: 
-
triozlar; 
-
tetrozalar; 
- pentozalar; 
- geksozalar va x.k. (zanjirda 3, 4, 5, 6 va x.k. uglerod atomi bo‗ladi);
Tabiiy monosaxaridlar uglerod zanjirida 9 ta uglerod atomini tutganlari topilmagan.5 atomli 
xalqani tutgan monosaxaridlar furanozalar, 6 atomli halqani tutganlari piranozalar deb ataladi.Tabiatda 
erkin holatda