Karbonil birikmalar. Aldegidlar

Karbonil birikmalar. Aldegidlar

• Reja:
• 1. Aldegidning tuzilishi, izomeriyasi, nomenklaturasi.
• 2. Olinish usullari.
• 3. Aromatik aldegidning tuzilishi, nomlanishi, olinish usullari.
• 4. Ayrim vakillari va ishlatilishi.

Aldegidlar molekulasi tarkibida karbonil gruppasi bor organik birikmalardir. Aldegidlarda karbonil gruppa bir valenti bilan vodorodni, ikkinchi valenti bilan radikalni biriktiradi. Masalan: CH3CHO - sirka aldegid. Aldegidlar to’yingan, to’yinmagan va aromatik bo’lishi mumkin.

• Aldegidlar molekulasi tarkibida karbonil gruppasi bor organik birikmalardir. Aldegidlarda karbonil gruppa bir valenti bilan vodorodni, ikkinchi valenti bilan radikalni biriktiradi. Masalan: CH3CHO - sirka aldegid. Aldegidlar to’yingan, to’yinmagan va aromatik bo’lishi mumkin.
• CH3-CH2-OH CH2=CH-OH C6H5-CHO
• propanal propenal benzaldegid

Nomlanishi

• Nomlanishi
• Ratsional nomenklaturada hamma aldegidlar sirka aldegidni asos qilib olinadi.
• Masalan:
• CH3 - CH2 – CH(CH3)CHO
• metiletil sirka aldegidi

Jeneva nomenklaturasiga ko’ra aldegidlarning nomi tegishli uglevodorodlar nomiga "al" qo’shimchasi qo’shib hosil qilinadi.

• Jeneva nomenklaturasiga ko’ra aldegidlarning nomi tegishli uglevodorodlar nomiga "al" qo’shimchasi qo’shib hosil qilinadi.
• H -CHO metanal
• CH3 -CHO etanal
• CH3 - CH(CH3) –CHO 2-metil propanal

Aldegidlar olinishi:  1. Aldegidlar spirtlarni oksidlash yoki degidrogenlash yo’li bilan olinadi.

• Birlamchi spirtlarni Cu katalizatorligi ishtirokida degidrogenlab olinadi.

2. To’yingan uglevodorodlarning digalogenli xosilalaridan olish:

3. Alkinlarni gidratlanishi orqali olinishi:

• 4. Oddiy vinil efirlarini gidrolizlash orqali olish (mineral kislotalar ishtirokida).

5. To’yinmagan uglevodorodlarga CO va H2 ta’sir ettirib olish:

• 5. To’yinmagan uglevodorodlarga CO va H2 ta’sir ettirib olish:

Kimyoviy xossalari. 1. Sianid kislotalarning ta’siri:

• 2. Aldegidlar kumush oksidining ammiakli eritmasi bilan oksidlanadi, bu reaksiya kumush ko’zgu reaksiyasi deyiladi va aldegidlarga sifat reaksiyasi xisoblanadi:
• R - CHO + Ag2O  R - COOH + 2Ag
• 3. Aldegidlar mis (II)-gidroksidi bilan ham xarakterli reaksiyaga kirishib oksidlanadi:
• R - CHO+ 2Cu(OH)2  R - COOH+ 2CuOH + H2O
• 2CuOH  Cu2O + H2O

4. Aldegidlar birikish reaksiyalariga kirishadi, masalan gidritlash (qaytarish):

• 4. Aldegidlar birikish reaksiyalariga kirishadi, masalan gidritlash (qaytarish):

5. Galogenlar bilan o’rin almahish reaksiyasi.

ISHLATILISHI

• Chumoli aldegid (Formaldegid)-dizenfeksiyalovchi vosita bo’lib, o’simlik urug’iga ishlov berishda va anatomik preparatlarni saqlashda, suniy teri va suniy ipak olishda.
• Vanilin (Vanilal)-Oziq-ovqat (muzqaymoq, shokolad), parfyumeriya farmatsevtika sanoatida aromatizator sifatida.