Biokimyo pmd



Download 4,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet189/430
Sana19.07.2021
Hajmi4,12 Mb.
#123097
1   ...   185   186   187   188   189   190   191   192   ...   430
Bog'liq
Sobirova-R.A-biokimyo

UGLÅVODLAR  ALMASHINUVI

Ovqat tarkibiga kiruvchi uglevodlar va ularning funksiyasi

Uglevodlar tabiatda keng tarqalgan organik moddalar bo‘lib,

o‘simliklar tanasining quruq og‘irligini 70-80% ini, inson va hayvonlar

organizmining taxminan 2% ini tashkil etadi. Uglevodlar inson

organizmida miqdoran juda oz bo‘lsa ham, katta ahamiyatli

funksiyalarni bajaradi:

ENÅRGÅTIK FUNKSIYASI – uglevodlar inson organizmi uchun

asosiy energetik modda, chunki organizmning normal rivojlanishi uchun

talab etiladigan energiyaning taxminan 60% uglevodlarning organizmda

parchalanishdan hosil bo‘ladi. Miya faoliyati uchun esa asosiy energiya

manbai glyukoza hisoblanadi.

PLASTIK FUNKSIYASI – uglevodlar hujayra membranasi, nuklein

kislotalar, kofermentlar, murakkab oqsillar, biriktiruvchi to‘qima va

boshqalar tarkibiga kiradi.

HIMOYA FUNKSIYASI – uglevodlarga boy so‘lak va boshqa shilliq

sekretlar qizilo‘ngach, oshqozon, ichak, bronxlarning ichki devorlarining

turli mexanik shikastlanishlaridan; patogen bakteriyalar va viruslar

kirishidan asraydi.

BOSHQARUV FUNKSIYASI – ovqat tarkibidagi murakkab

uglevodlarga mansub kletchatka ichaklarni mexanik ta’sirlantiradi va

peristaltikani kuchaytiradi. Shuning uchun ich qotish kuzatilganda

tarkibida kletchatkasi ko‘p bo‘lgan qora non iste’mol qilish tavsiya

etiladi.

SPÅSIFIKLIK FUNKSIYASI – uglevodlarning ayrim vakillari qon

gruppalarining spetsifikligini ta’minlash: antitelalarning hosil bo‘lishi;

nerv impulslarini o‘tkazish kabi muhim jarayonlarda qatnashadi.

ZAXIRA OZIQ MODDALIK FUNKSIYASI – kraxmal

(o‘simliklarda) va glikogen (hayvon va inson organizmida) zahira oziq

moddalarga kiradi. Ulardan glikogen jigar va muskul to‘qimasida

to‘planib, lozim bo‘lganda sarflanadi. Glikogen glyukozaning

vaqtinchalik deposidir.



205

Organizm bir sutkada, tarkibida 400-600 g uglevod mavjud bo‘lgan

oziq-ovqat qabul qilishi kerak. Uglevodlar, asosan, glyukoza va uning

unumlaridan tashkil topgandir. Bu organik moddalarning 1844-yili

«uglevodlar» deb atalishini Derpt (hozirgi Tartu) universitetining

professori K. Shmidt taklif etgan. Bu nomga ko‘ra uglevodlar «C»

(uglevod) va H

2

O (suv) dan tashkil topadi va umumiy formulasi



Cn(H

2

O)m dir. M: glyukozaning emperik formulasi C



6

H

12



O

2

 bo‘lib, u



yuqoridagi formulaga qo‘yilganda C

6

(H



2

O)

6



 holatga ega bo‘ladi. Ammo,

uglevod bo‘lmagan ba’zi organik moddalar, jumladan, laktat (sut

kislotasi) – C

3

H



6

O

3



 va sirka kislotasi CH

3

COOH ya’ni C



2

(H

2



O)

 2

 – sirka



kislotasi (56-rasm).

Shuning uchun 1927-yili ximik nomenklaturalarning reforma qilish

komissiyasi bu gruppa organik moddalarni «glitsidlar» deb nomlashni

taklif qilgan. Ammo hozirgacha «uglevodlar» termini fanda saqlanib

kelgan. Uglevodlar tuzilishiga ko‘ra 3 guruhga bo‘linadi:

a) monosaxaridlar;

b) disaxaridlar (hamda oligosaxaridlar);

c) polisaxaridlar

Monosaxaridlar – gidrolizlanmaydigan (eng sodda) uglevodlar

bo‘lib, ularga: triozalar (3ta «C» li) - 3-fosfoglitseraldegid;

tetrozalar (4 ta «C» li) - eritroza;

peptozalar (5 ta «C» li) - riboza. dezoksiriboza;

geksozalar (6 ta «C» li) - glyukoza, fruktoza, galaktozalar kiradi.

Trioza, tetroza, peptozalar asosan, glyukozaning to‘qimada

parchalanishidan hosil bo‘ladilar. Monosaxaridlardan glyukoza, tabiatda

keng tarqalgan aldegidospirt bo‘lib, disaxarid va polisaxaridlarning

asosiy komponentidir.

Glyukozadan tashqari hayvonlar va odam organizmida qisman erkin

holatda, asosan esa di- va polisaxaridlar tarkibida fruktoza, galaktoza

kabi monosaxaridlar ham uchraydi.

Monosaxaridlar oksidlanish qobiliyatiga ega bo‘lib, bunda 6-atomli

spirt yuzaga keladi (masalan, D-glyukoza qaytarilganda 6-atomli spirt

– sorbitol hosil bo‘ladi).

Uglevodlar organizmda fosforlanish kabi muhim hususiyatga ega

bo‘lib, ularning fosforli efirlari modda almashuvida nihoyatda katta rol

o‘ynaydi. Masalan, geksozomonofosfat (glyukoza-fosfat, fruktoza-

fosfat); geksozo-difosfat (fruktoza-1,6-difosfat).

Monosaxaridlar yana aminoqandlar hosil qiladilar; bunda

monosaxariddagi gidroksil gruppalardan biri H

2

N-guruh bilan o‘rin



almashadi. Bu aminoqandlar asosan muko‘polisaxaridlar tarkibiga

kiradi.



206

Disaxaridlarga: saxaroza (glyukoza va fruktozadan tashkil topgan);

laktoza (glyukoza va galaktozadan); maltoza (ikki molekula

glyukozadan) kiradi.

Polisaxaridlar tuzilishlariga ko‘ra gomopolisaxaridlar va

geteropolisaxaridlarda bo‘linadilar. Gomopolisaxaridlarga glikogen,

kraxmal, kletchatka, sellyulozalar kiradi. Ular glyukoza qoldiqlaridan

tashkil topgan biopolimerlardir. Tuzilishida bir xil monosaxarid

qatnashgani uchun bunday polisaxaridlarni gomopolisaxaridlar deydilar.

Geteropolisaxaridlar (muko‘polisaxaridlar) monosaxarid va ularning

unumlaridan tashkil topib, tarkiblariga qarab 2 ga bo‘linadilar:

a) kislota xossali muko‘polisaxaridlar;

b) neytral muko‘polisaxaridlar.

Hozirda kislota xossali muko‘polisaxaridlarni glikozamin-glikanlar

deb ataydilar va ular proteoglikanlarning uglevodli qismini tashkil

etadilar.




Download 4,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   185   186   187   188   189   190   191   192   ...   430




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish