Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

ALBAN, ALWAN, ALPAN
Büzmeýin töwereklerinde tekeleriň utamyş bölümine degişli 
alwan
diýen tire, sakarlaryň hojainebeg bölüminde hem 
alpan
diýen 
urug atlaryna duş gelinýär. Sakar raýonynda 
Alpan, Alpantapça
diýen 
obalar, 
Alpanaryk
diýen ýap hem bar. Bu etnonimler we toponimler şol 
bir etnik adyň dürli fonetik öwüşginlerinden emele gelipdirler.
Alwan we alpan
diýen türkmen tireleri öz aslyny 
alban
diýen 
gadymy türki taýpadan alyp gaýdýar. V—VII asyrlarda albanlar suwan 
diýen türki taýpa bilen birlikde Jetisuwda (Semireçýede) ýaşapdyrlar 
we dulatlar diýen taýpalar birleşigine giripdirler. Beýik Türki Kaganat 
dagandan soň, bu birleşigi emele getiren taýpalar, şol sanda albanlar 
çar tarapa pytrap, häzirki gazak, garagalpak, gyrgyz, türkmen, özbek 
halklarynyň arasyna giňip gidipdirler. Ýöne bu halklaryň düzüminde 

---

47
hem şol albanlar öz gadymy adyny saklapdyrlar.
Biziň pikirimizçe, 
alwan, alpan
diýen etnik atlar alp diýen türki 
sözden we jemi, köplügi bildirýän 
an
diýen gadymy goşulmadan 
durýar. Orhon-Ýeniseý ýazuw ýadygärliklerinde, Mahmyt Kaşgarynyň 
sözlüginde şeýle-de, häzirki altaý, şor, gyrgyz dillerinde 
alp
sözi 
“batyr”, “pälwan”, “gahryman”,”mergen” ýaly manylary aňladýar. 
Hatda Mahmyt Kaşgary 
alp ýürek
(ýagny “batyr”) söz düzümini we 
“alplar bilen uruşma, begler bilen turuşma” (ýagny “garşysyna gitme, 
bäsleşme”) diýen nakyly hem getirýär.
Alp
sözi türki hökümdarlarynyň adynyň bir bölegi hökmünde örän 
köp ulanylypdyr. Meselem, Turanyň legendar hökümdary we Garahanylar
dinastiýasynyň nesilbaşysy hasaplanýan Afrasiýabyň hakyky türki ady