Bbk 3. (2) A 91 Atanyýazow S

Ahal ili
däl-de, hut
 alili
görnüşinde ulanylandygyny alymyň bu pikirine müňkürlik döredýär.
Abylgazy alilileriň döreýşi we onuň adynyň manysy barada anyk 
maglumatlary getirýär. Onuň ýazyşyna we “TSSR-iň taryhynda” ( I tom, 
1 kitap) tassyklanyşyna görä, XIV asyryň ortalarynda gadymy Uzboýuň 
orta akymynda, Ärsary baýyň raýatynda Hydyr Jora (çeşmelerde Çora), 
Aly Jora we Igbek diýen üç sany baý doganlar ýaşapdyr. Bular Ärsary 
baýyň gyzy Mamabikäniň azatlyga goýberen gulunyň ogullary eken 
(alilileriň arasynda saklanyp galan rowaýatda Aly Jora Ärsary baýyň 
inisi hasaplanýar. Seret. “TSSR-iň taryhy”. I tom, 1 kitap, 322 sah. 4-nji 
çykgyt). Abylgazy şu işinde garyp düşen özbekleriň (mongollaryň) we 
türkmenleriň uly toparynyň Hydyr Joranyň we Aly Joranyň penasyna 
özüni atanlygyny, Hydyryň raýatyndaky ile Hydyr ili (hydyrili), Alynyňka 
hem Aly ili (alili) diýlip at berlendigini, alilileriň şol döwürde Orta 
Uzboýuň iki kenarynda, Aktam we Garrygeçit aralykda ýaşandygyny 
ýazýar. Şu etrapda Alilişor adyny häzire çenli saklap galan uly şorlugyň 
bolmagy hem Abylgazynyň aýdanlaryny tassyklaýar.
Orta Uzboýda emel gelen alililer Daşhowuz, Çärjew, Buhara 
etraplaryna nähili düşdülerkä?—diýen soragyň ýüze çykmagy mümkin. 
1578-nji ýylda Üňzüň (Uzboýuň) suwy kesilýär. Onuň ýakasynda ýaşaýan 

---

50
türkmenler, şol sanda alililer hem çar tarapa göçmäge mejbur bolýar. 
Olaryň uly bölegi Ahala gelýär, bir bölegi hem Dänewiň Kölaryk—Alili 
diýen ýerinde ornaşýar. Ähtimal, Buhara emiri dänewli alilileriň bir 
toparyny Buhara göçüren bolsa gerek.
Alililer Daşhowuza-da zor bilen göçürilýär. Hywa hany Allagulynyň 
Ahala eden basybalyjykly ýörişleri köplenç ýerli ilaty boýun egdirmek 
üçin ony Hywa sürmek bilen tamamlanypdyr. Bu han 1830-njy ýylyň maý 
aýynda Kaka etraplaryna eden ýörişinde Kakada (Abywertde) ýaşaýan 
alilileri, magtymlary zor bilen sürüp äkidýär we olara Gylyçnyýazbaý 
kanalynyň aýagyndan ýer berýär. Olaryň täze ýurtlaryna hem Alilioý we 
Magtymoý diýip at berýärler.