Баҳтли оила 1 Кириш

Оила таърифи
Оила туғилиш, никоҳ ва эмикдошлик сингари ришталар билан бир-бирига боғланган 
ижтимоий ва диний кишилик тўплами, кичик бир жамиятдир.
Оилани ташкил этадиган шахслар даврларга, минтақаларга, ижтимоий, иқтисодий ва 
диний тузилишларга кўра турлича бўлган. Катта оила бир оила бошлиғи бошчилигида 
умр йўлдош, бола, невара, келин, куёв, амаки, тоға, амма ва холалардан ташкил топади. 
Минглаб аъзоли оилалар бўлганидай, эр-хотин ва болалардан иборат кичик оилалар 
ҳам мавжуд. Ҳозирги кунда кўпчилик оилалар кичик оила типини ташкил этади.
Оилаларни тузилишига кўра турли гуруҳларга бўлиш мумкин. Оилада бошлиқ ота 
бўлса, бунга патриархал оила, аксинча, бошлиқ она бўлса матриархал оила дейилади. 
Бундан ташқари умр йўлдошларнинг сонига қараб оила бир умр йўлдошли (моногам) 
ва кўп умр йўлдошли (полигам) турларга бўлиш мумкин.
Динларга ва миллатларга кўра оила
Яҳудийликда оила ижтимоий ва диний моҳиятга эга бўлиб, ҳам патриархал, ҳам кўп 
умр йўлдоши (полигам) хусусиятларини ўзида акс эттиради. Бу динда турмуш 
қурмаслик гуноҳ ҳисобланади, турмуш қуриш, асосан, Исроил ўғил-қизлари орасида 
3

---

бўлади. Ташқаридан уйланиш ёки ташқарига қиз бериш уларга маъқул келмайди. 
Ажралиш яҳудийлик динида шаръий деб қабул қилинган.
Христианларнинг оила тузилиши яхудийларникидан унчалик фарқ қилмайди. 
Уларда оила тамоман диний ташкилот сифатида қабул қилинган. Ҳазрати Исога (а. с.) 
кўра, оила аъзолари ўртасидаги муносабат инсон билан Аллоҳ ўртасидаги 
муносабатнинг бир кўриниши ва инсоннинг руҳий-маънавий ривожланишининг воз 
кечилмайдиган бир унсуридир.
Яҳудийлик каби мазкур динда ҳам оилада ота бошлиқ ҳисобланади. Хотин эрига 
Раббисига бўйсунгандай бўйсунади. Эр-хотин бир бадандай бўлганликлари учун 
айрилиш мумкин эмас, деб ҳисобланади. Бундан англашиладики, христианликда 
ажралиш ман этилган. Бу ҳол ўз-ўзидан оилаларда ижтимоий ва ахлоқий 
муаммоларнинг келиб чиқишига сабаб бўлади. Чунки умр йўлдошидан ажралиш 
имконини топа олмаганлар ғайриқонуний алоқалар қуриши табиий. Бу эса оиланинг 
маънавий бузилишига сабаб бўлмоқда. Христиан оиласини бир умр йўлдошли 
(моногам) дейиш мумкин.
Қадимги туркларда оилалар патриархал шаклда бўлган. Фақат Рим жамиятларидаги 
сингари оила бошлиғининг ҳуқуқи, ваколати чексиз бўлмаган. Қадимги туркларда 
уйланадиган эркак аёлнинг оиласига маълум миқдордаги пул ёки мол, яъни қалин берар 
ва бу маблағ қизнинг тайёрланиши учун сарфланар эди. Унча ёйилмаган бўлса-да, кўп 
хотинлилик қадимги туркларда бўлганлиги маълум.