Б. С. Мусаев а г р о к и м

и онларига алм аш ин и ш и йўли би лан соди р бўлади.
К уч си з н о р д о н , мўътадил ва и ш қори й муҳитли туп­
рокларда ан и он л арн и н г алм аш иниб сингдирилиш и жуда 
кам, айтиш м ум кинки, деярли кузатилмайди.
Тупроқларнинг нордонлиги ва ишқорийлиги
Т у п р о қ эр и тм аси н и нг муҳити ундаги в одор од и о н ­
лари (Н + )н н н г гидроксил (О Н -) га булган нисбати 
билан аниқланади. Эритмадаги в одор од ионлари к он ­
ц ен тр ац и я си н и p H  белги билан кўрсатиш қабул к или н ­
ган, қ ай си к и , водор од ионлари к онц ен трац и яси н и н г 
м ан ф и й л огар и ф м и н и иф одалай ди . В одор од ионлари 
к он ц ен тр ац и яси ва р Я к ўр сатк и ч и асоси д а туп роқ эр и т­
м аси н и н г муҳити (реак ци яси ) қуйидагиларга бўлинади 
( 2 1-ж адвал).
2 1 -ж а д ва л.
Тупрок эритмасининг муҳити
Муҳит
pH
Н ионлари 
концентрацияси, г/л
Кучли нордон
3 -4
0
1
г
о
Нордон
4 -5
10-4-1 0 -5
Кучсиз нордон
5-6
Ю-5—IO-6
Мўътадил
7
10-7
Кучсиз ишқорий
7-8
10-7-Ю-»
Ишқорий
8 -9
10-»-10-9
Кучли ишқорий
9-11
1
о
7
1
О
Т аби и й ш ароитларда туп роқ эр и тм аси н и н г муҳити 
(pH) 3 ,0 —3,5 дан (сфагнум тор ф и ) 9— 10 гача (ш ўртоб- 
лар) б ўл и б, асосан 4 —8 оралиғида ўзгаради.
Н о р д о н тупрокдар ҳам ер ю зи да кенг тарқалган. Ш у 
сабабдан туп роқ ларн инг н ор дон л и ги н и ўрганиш ҳам 
м уҳим аҳамиятга эга.
Т уп рокдарда дол зар б (ф аол ) ва п отен ци ал (я ш и ­
рин) н о р д о н л и к ф аркданади. П отен ц иал н ор дон л и к -