Б. С. Мусаев а г р о к и м

ютилган водород и он л ар и н и н г бир қисм и мўътадил 
муҳитли тузларн ин г катионлари таъсирида эритмага 
си қ и б чиқарилади.
Н атиж ада тупрок, эритм аси нордон лаш ади. Мазкур 
ж араёнга туп роқ н ин г алмаш инувчан н ор дон л и ги д е й и ­
лади. Алм аш инувчан н ор дон л и к чимли п о д зо л , қизил 
ва ш и м олий қора тупрокдар учун хос б ўл и б, кучсиз 
н о р д о н , мўътадил ва иш қорий туп рок дарда умуман 
кузатилм айди.
Тупроцнинг гидролитик нордонлиги.
Т уп роқ қа мўьта- 
дил туз эри тм аси би л ан таъсир қилганда, водор одн и н г 
барча си нгди рилган ионлари эритмага ўтм ай ди , яъни 
потен ци ал н ор дон л и к н и тўла аникдаб бўлм айди . Т уп­
рокка гидролитик и ш қ ор и й туз эритм аси б и л а н таъсир 
қ или б, си н гди ри ш ком плексидаги водород ионларин и  
тўлароқ си қи б чиқариш мумкин. Гидролитик и ш қорий 
туз иш тирокида ан ик данадиган н ордон л и к турига туп­
р ок н и н г гидролитик нордон лиги дей илади . Гидролитик 
н ор дон л и к 100 г тупрокда 
мг-экв.
бирлик би л а н и ф ода­
ланади. Бу хилдаги н ор дон л и к кўпчилик тупрок, типла- 
рида, ҳатто қора тупрокдарда ҳам кузатилади.

---

Тупроцларнинг асослар билан тўйинганлик даражаси. 
Т уп роқ эри тм аси н и н г муҳити 
(pH)
фақат алм аш инув­
чан ва гидролитик н ор донлик ларн и нг дараж асига эм ас, 
балки туп рок дарн и нг асослар билан тўйинганлик дара­
ж асига ҳам боғликдир. Агар б и з туп роқ н ин г гидролитик 
н ордон ли ги н и
Н
ҳарфи би лан, сингдирилган асослар­