Б. С. Мусаев а г р о к и м

Т уп роқ ни н г майда д и с п ер с қисм ида м ин ерал к ол­
лоидлар кўп, гумус м икдори кам бўлиш ига қарамас- 
дан , катионларнинг си н гди р и л и ш и да туп р оқ н и н г орга­
ник қисми муҳим аҳамиятга эга (19-ж адвал). Т уп роц ни н г 
ю за қатлами гумусга б о й бўлгани б о и с си н гди р и ш си - 
ғими ҳам қуйи қагламларга нисбатан каттадир.
С ингдириш си ғи м и ш ун и н гдек туп роқ муҳити ва 
ундаги м анф ий зарядланган коллоидлар (ацидоидлар)- 
н ин г ам ф отер коллоидлар (амфолитоидлар)та бўлган 
нисбатига ҳам боғлиқцир. Ш у н и н г учун т уп р оқ эри тм а­
сида водород ионлари (Н ')н и н г  к он ц ен тр ац и я си қанча 
кичик бўлса, катионлар ш унча кўп ю тилади.

---

Сингдириш сиғимшшнг тупрок органик ва минерал цисмлари ўртасида 
тақсимланншн, %
(М. М. Кононова, 1962)
Тупроқ
Қ И С М И
Бўз
тупроқлар
Сур тусли 
тупроқ
Қора
тупроқлар
Чимли-
подзол
Каштан
тупрок
Минерал
52
39
38
62
65
Органик
48
61
62
38
35
Тупрокдар ум ум ий си нгди р и ш сиғим и биланги н а 
эм ас, балки сингдирилган катионларнинг таркиби бу й и ­
ча ҳам ўзаро ф аркданади. К ўпчилик туп роқ типларида 
сингдирилган катионлар ичида кальций устунлик қилиб, 
иккинчи ўринда м агний туради, нисбатан к ам роқ м иқ- 
дор н и калий ва ам м он и й таш кил қилади. К альций ва 
магний катионларининг й и ғи н ди си тупрокдаги ялпи 
алм аш иниб сингдирилган катионларнинг 90% ини таш ­
кил қилади (20-ж адвал).
20-жадвал.
Т^рли тупроцларнинг сингдириш сиғими ва сингдирилган