Б. С. Мусаев а г р о к и м

ва 
монтмориллонит
каби лойли 
минералларда кучли нам оён бўлади. Кристалл панж ара­
лар оралиғидаги бўш лиққа кириб қолган катионлар 
қаватлар қисқарганда иккита к р ем н и й -к и сл ор одл и тет­
раэдр қатламда кислород атомлари ҳосил қиладиган 
ёп и қ гексагонал м ак он н и н г «исканж асига» туш ади.
К ати онларнинг алм аш инм асдан ю тилиш и туп рок­
н ин г чуқур қатламларига қараб ортиб бор ади . А йниқса 
тупроқ гоҳ қуриб, гоҳида нам лан и б турадиган ш ароит- 
ларда ю ти лиш ни нг бу тури кучли н ам оён бўлади.
К алий ва ам м он и й катионларининг алм аш инм асдан 
ю тилиш ида фақат лой ли м инераллар эм а с, балки гумус 
ҳам ф аол иш тирок этади. А лм аш инм асдан ютилган ка­
тионлар ал м аш и н и б ю тилган катионларга н исбатан  
ўсимликлар ўзлаш тириладиган шаклга анча қ ийин ўта- 
ди . Ш у сабабдан ҳам алм аш инм асдан ю тилиш кучли 
кетадиган тупрокдарда қўлланилган азотли ва калийли 
ўғитлар таркибидаги азот ва калийни ўсимликлар анча 
суст ўзлаш тиради.
М унтазам равиш да азотли, калийли ва маҳаллий 
ўғитлар киритиладиган тупрокдарда калий ва ам м оний 
к атионларининг алм аш инм асдан ю тилиш и сезиларли 
даражада камаяди.
Тупроқнинг сингдириш сиги ми ва сингдирилган 
катионлар таркиби
Тупроцца ютилган, алмашиниш хусусиятига эга бул­
ган барча катионларнинг йигиндисига тупроцнинг синг-

---

дириш сигими дейилади. 
У «100 г тупрокда мг-экв.» 
бирлик билан иф одалан ади .
М асалан, 100 г туп рокда 200 мг кальций, 36 мг