B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

Taqrizchilar:
U.A. Safayev – TDTU, k.f.n., dotsent;
E.U. Teshabayeva – TKTI, k.f.n., dotsent.
Abidov B. 
Neft-gaz sintezi asoslari: o‘quv qo‘llanma/ B. Аbidov, О.G‘. Аzimov,
U.А.  Ziyamuhamedova;  O‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  va  o‘rta  maxsus
ta’lim  vazirligi:  O‘rta  maxsus  kasb-hunar  ta’limi  markazi.  –  Toshkent:
«Faylasuflar» nashriyoti, 2013. – 176 b.
UO‘K: 553.98(075)
KBK: 35.61ya73
a-15
isbn 978-9943-4134-0-5

---

3
Neftkimyo sanoati va uning vujudga kelish tarixi hamda 
rivojlanishining asosiy yo‘nalishlari
Neftkimyo  sanoati  –  kimyoviy  sanoatning  yangi  sohasi  bo‘lib,
arzon xomashyo hisoblangan neft va gaz uglevodorodlarini qimmatli
kimyoviy  moddalar  –  plastmassalar,  kauchuklar,  sintetik  smolalar
hamda tolalar, sintetik yuvish vositalari va bir qancha boshqa mod-
dalarga aylantirib beradi.
Neftkimyo  sanoati  XX  asrning  30–40-yillarida  rivojlana  bosh-
ladi.  Neftkimyoviy  ishlab  chiqarishlar  Hamdo‘stlik  mamlakatlarida
ikkinchi jahon urushi arafasida vujudga keldi. 1936-yil Bokuda eti-
lenni sulfat kislota ishtirokida gidratatsiya qilish yo‘li bilan etil spirti
ishlab chiqarish bo‘yicha birinchi sanoat qurilmasi ishga tu shirildi.
1970-yil esa neft xomashyosini piroliz qilish orqali etilen va propi-
len  ishlab  chiqarish  qurilmasi  birinchi  bor  ishga  tushirildi.  Ushbu
qimmatli xomashyolarni olish hozirgi paytda ham asosiy usul bo‘lib
kelmoqda.
Kimyo  sanoatini  rivojlanish  sur’atlari  ko‘lamlarini  va  hatto-
ki  kimyoviy  jarayonlar  mazmun-mohiyatini  neftkimyo  rivoji  tub-
dan  o‘zgartirib  yubordi.  Kimyoviy  mahsulotlar  ishlab  chiqarish
arzon  va  keng  xomashyo  manbalari  bo‘lmish  va  kimyoviy  sano-
atning  an’anaviy  manbalari  bo‘lmish  kokskimyo  va  o‘rmonkimyo
sanoatlarini smolalari, mineral xomashyo, oziq-ovqat mahsulotlarini
siqib  chiqarayotgan  neft  va  gaz  uglevodorodlariga  bog‘lanib  qol-
moqda.  Bu  esa  kimyoviy  ishlab  chiqarishni  tez  rivojlanishiga  va
klassik sintez usullariga taqqoslanganda o‘lchab bo‘lmaydigan dara-
jada ko‘proq quvvatga ega bo‘lgan kimyoviy mahsulotlar olishning
boshqa usullarini ishlatishni talab qiladi.
Neftni  qayta  ishlash  sanoati  neftkimyoga  xomashyo  tayyorlab
berganligi sababli neftkimyoviy ishlab chiqarish neftni qayta ishlash
zavodlari  bazasida  yoki  unga  qo‘shni  holida  rivojlanadi.  Shu  bois
yirik  neftkimyoviy  kombinatlar  Ufa,  Samara,  Volgograd,  Аngarsk,
Оmsk, Sho‘rtan va boshqa shaharlarda qurildi.

---

4
1- jadval