Azallariga sharhlar

Alisher Navoiy gʻazallariga sharhlar 

Erkin Vohidov, Najmiddin Komilov 

 

60 

library.ziyonet.uz/ 

 

Bir tifldur, alqissaki, koʻzgu bila oʻynar. 

Oʻynay-oʻynay bogʻladi uyqumni fusundin, 

To gʻamzasi ul nargisi jodu bila oʻynar. 

Hayotiy lavhalar bilan qiyoslab tasvirlash, tamsil usuli bu gʻazalda uslubiy vositaga 

aylangan. Chunki u butun gʻazal doirasida amal qiladi. Ma’shuqaning koʻzi tasvirlangan 

baytga e’tibor bering: 

Tong yoʻqqi, koʻzung boʻlsa koʻngul birla muloyib, 

Majnungʻa ajab yoʻq, agar ohu bila oʻynar. 

Bir qarashda, baytda koʻz tasviri asosiy maqsad emasday tuyuladi. Aslida esa, asosiy 

maqsad koʻz tasviri, buni shoir bevosita emas, bilvosita amalga oshiradi. U shunday 

mazmunni ifodalaydi: «Sening koʻzing mening koʻnglim bilan oʻynashgani taajjublanarli 

emas, chunki majnunning ohu bilan oʻynashi tabiiy». Bundan anglashiladiki, shoir 

ma’shuqa koʻzi ohu singari goʻzal, hurkak, oʻynoqi ekanligini, shuningdek, lirik 

qahramon koʻnglining majnunholligiii ham soʻzaro tasvirlab oʻtgan. Hayotiy asoslarda 

aks etgan xol tasviri ham diqqatga sazovor: 

Bir loʻliyi bozigar erur chanbar ichinda 

Xolingki, oʻshul halqayi gesu bila oʻynar. 

Shoir talqinicha, tebranib turgan ma’shuqa halqasi tegrasidagi xol chambarak ichida 

oʻyin koʻrsatayotgan loʻlivash goʻzalga monand. Demak, vasf etilayotgan xol shunchalar 

dilnishin va jozibador. 

 

Odatda, mustaqilligi bilan ajralib turadigan matla’dan oldingi baytda shoir zohidga 

tanqidiy munosabatini tamsiliy usulda, obrazli tarzda qistirib oʻtadi: 

Zohid bila nafs etsa tamasxur, ne ajabkim, 

It sayd qilur vaqtda tulku bila oʻynar. 

Bunda ov chogʻida itning tulki bilan oʻyini lavhasi zohidning nafsga munosabatini ochib 

berishga xizmat qilgan. Bayt zimniga nafsning tulkidek hiylagarligi ham singdirilgan. 

 

Gʻazal ixlosmandlarini juda qiziqtirib kelgan tilsimlardan biri yettiichi, ya’ni tugallanma 

baytning mazmunidir. 

Mugʻ dayrida mast oʻlsa, Navoiyni koʻrungkim, 

Bir olma kibi gunbazi miynu bila oʻynar. 

---