Azallariga sharhlar

Alisher Navoiy gʻazallariga sharhlar 

Erkin Vohidov, Najmiddin Komilov 

 

59 

library.ziyonet.uz/ 

 

To gʻamzasi ul nargisi jodu bila oʻynar. 

Tong yoʻqki, koʻzung boʻlsa koʻngul birla muloyim, 

Majnungʻa ajab yoʻq, agar ohu bila oʻyiar. 

Bir loʻliyi bozigar erur chanbar ichinda 

Xolingki, oʻshul halqayi gesu bila oʻynar, 

Zohid bila nafs etsa tamasxur, ne ajabkim, 

It sayr qilur vaqtda tulku bila oʻynar. 

Mugʻ dayrida mast oʻlsa, Navoiyni koʻrungkim, 

Bir olma kibi gunbazi miynu bila oʻynar. 

( «Badoye’ ul-vasat». 166-gazal) 

Navoiyning oʻrta yosh lirikasiga mansub bu gʻazal shoirning oʻrta yoshdagi badiiy 

kamolotini, oʻrta yosh goʻzalliklariga maftunligini, oʻrta yosh ehtiroslari in’ikosini 

ifodalab turibdi. Asarniig mazmun-mundarijasi ma’shuqa jamolini vasf etishdan iborat. 

Ammo undagi vasf an’anaviy tavsifiy gʻazallardan keskin ajralib turadi. Har bir hususiyat 

vasfi muayyan qiyosiy tasvir asosiga qurilgan. Zulfning eshilib, silkina-silkina yuz 

tegrasida oʻynoqlanishi shunchaki aytib oʻtib ketilmaydi. Aks holda, zulf vasfi quruqqina 

ta’riflangan boʻlib qolardi. Shoir shu holatga mos hayotiy tamsil topadi. Tamsil usulida 

suv bilan oʻynab turgan hindubachani zulfga muqoisa etadi. Bu qiyosga hindubacha va 

zulfning ikki manond belgisi — qoraligi va shoʻxligi asos boʻladi. Shuningdek, bu 

qiyosdan ma’shuqa yuzining suvday tiniq, musaffo va hayotbaxshligi ayon anglashiladi. 

 

Shoir gazalning mazmuniga mutanosib, shoʻx va oʻynoqi ohang tanlagan. Bu hazaji 

musammani axrabi makfufi mahzuf vaznidir. 

 

Gʻazalning klassik qoʻshiqqa aylanishi va xalqqa sevimli, mashhur boʻlishida ham mana 

shu shakl hamda mazmunning badiiy mutanosibligi boisdir. 

 

Gʻazal muraddafligi, radifga «oʻynamoq» fe’li tanlangani tasodifiy emas. Bu ham — 

badiiy mutanosiblik taqozosi. Gʻazalda mazmun va badiiy tasvir mutanosibligi boshdan-

oyoq izchil davom etadi. Bu esa gʻazalning kompozitsion jihatdan yakpora shaklda 

vujudga kelishini ta’minlaydi. 

 

Zulfning bolalarga xos oʻyinqaroqlngi tasviri keyingi baytlarda ham oʻsha maromda 

saqlangan: 

Ul shoʻx koʻngul lavhin etib tiyra nafasdin, 

---