Azallariga sharhlar

Alisher Navoiy gʻazallariga sharhlar 

Erkin Vohidov, Najmiddin Komilov 

 

58 

library.ziyonet.uz/ 

 

Aytmoqkim, elga andin nukta imlo qilmangiz. 

Shoir tilni soʻzlashdan, koʻngulni tildan, jonni koʻnguldan tiygandan keyin, sirni oshkor 

etuvchi yana bir omil — imlodan (sirni yozuv orqali fosh etishdan) ham tiyilishni 

ogohlantiradi... 

 

Shunchalik ehtiyotkorlikka qaramay, bordiyu sir elga ayon boʻlib qolsa, shoir «Ohning 

dudin sahobu koʻzni daryo qilmay» — sharmandalikka ravnaq bagʻishlamay, xoinlarni 

jazolashni maslahat koʻradi: 

Chok-chok aylab koʻngulni, tilni aylab yuz tilim, 

Tashlab itlarga, alarning yodi qat’o qilmangiz. 

Bu bayt sir saqlash san’ati haqidagi musalsal mushohadalarning — «Sir 

saqlayolmaydigan vujud — halokatga mahkum» ma’nosidagi izchil mantiqiy yakunidir. 

 

Albatta, sirni bu qadar pinhon saqlash kamdan-kam irodali kishilarning qoʻlidan keladi. 

Ayniqsa, Navoiy singari suxan ahliga sobit sovuqqonlik bilan sir saqlash dushvor. 

Chunki, she’r ahli ta’sirchan, ehtirosli, ochiqkoʻngil boʻlishadi. Lirik qahramon oʻz 

sarguzashtidagi sahvu xatoni nazarda tutib: «Sahv etib, chun roz durrin sochtingiz, nozim 

boʻlub, Ohning dudin sahobu koʻzni daryo qilmangiz», deya oʻzgalarga saboq beradi. 

 

Bu va gʻazalning soʻntgi ikki bayti: «Domlaning aytganini qil-u, qilganini qilma!» 

qabilidagi oʻgitni eslatadi. Negaki, shoir oʻzidagi «hijron dardini» baralla izhor etib, 

«doʻstlar»dan chora — «jomu sahbo» tilab turibdi. Gʻazal lirik qahramonning oʻz aybi — 

«ishq rozini asray olmagani»ga iqror boʻlib, uni «roz ahli» sir saqlay oluvchilar toifasiga 

kiritmasliklari iltijosi bilan tugallanadi. Demak, gazal mundarijasi pishiq ishlangan. 

Gʻazal sir saqlashning mukammal sabogi, unga asos boʻlgan shaxsiy kechinma hamda 

oqibat-natijadan tuzilgan. 

 

Gʻazalning gʻoyaviy mohiyati hayot saboqlari yuzasidan pand-nasihat qilishgina emas. 

Kinoyaviy tasvirdan maqsad igvogar, badxoh zamon va ahli zamon ustidan zaharxanda 

kulish, ularni fosh etish, ularga nafrat izhor etish hamdir. Asar zamondoshlarimiz 

ma’naviy kamoloti uchun katta tarbiyaviy, ma’rifiy ahamiyatga ega. 

«Z

ULFUNG 

O

CHILIB

...» 

Zulfung ochilib, orazi diljoʻ bila oʻynar, 

Hindubachaye shoʻxdurur, suv bila oʻynar. 

Ul shoʻx koʻngul lavhin etib tiyra nafasdin, 

Bir tifldur, alqissaki, koʻzgu bila oʻynar. 

Oʻynay-oʻynay bogʻladi uyqumni fusundin, 

---