4.9-rasm.
B o'laklarga
ajralm aydigan to ‘sin:
1
,3 -to ‘sinning chap va
о 'ng tomonlari;
2
-to ‘singa asosiy
uzatmani biriktirish joyi;
4-chulok
4 .10-rasm.
B o'laklarga
ajraladigan to'sin:
1 - to ‘sin bo ‘laklarining
chuloklari
r'lliliraklarga uzatish, shu bilan bir vaqtda g'ildirakdan kuzov
liama)ga tortuvchi,
tormozlovchi, yondan ta ’sir etuvchi kuchlarni
u/atishdir.
Ci'ildiraklarga qo'yilgan vazifalarga ko‘ra ko'priklar yetakchi,
vi iak ch i-b o sh q arilu v ch i, b o sh q a rilu v c h i,
ushlab tu ru v ch i,
kombinatsiyalashgan turlariga bo'linadi.
Yetakchi ko‘prik kuzov (rama)ga yetakchi g‘ildirakdan tortish
jarayonida itaruvchi kuchni, tormozlash jarayonida esa tormozlovchi
к uchni uzatish vazifasini bajaradi.
Yctakchi k o ‘prikka misol tariqasida ZIL-130, KamAZ-5320,
M AZ-525, Damas avtomobillarining orqa ko‘priklarini misol qilib
ko'rsatish mumkin. Yetakchi ko‘prikka uning o ‘zi, asosiy uzatma,
differensial, yarim o ‘q, g'ildiraklari kiradi.
Yetakchi ko'prikning asosi bikrg'ovak to'sin hisoblanadi va uning
ikki chetida podshipniklarda yetakchi g'ildirak gupchaklari, ichida
esa asosiy uzatma, differensial, yarim o'qlar, tashqarisida g'ildirak
uzatmasi (MAZ, KamAZ) joylashtiriladi. Yetakchi ko'prikning
(o'sini konstruksiyasiga ko'ra bo'laklarga ajralmaydigan (
4.9-rasm
)
va ajraladigan
(4.10-rasm)
turlarga bo'linadi.
Bo'laklarga ajralmaydigan to'sin shtampalash yoki quyish usuli
bilan tayyorlanadi. U bir butun to'sin
( 4.9 -rasm)
bo'lib, uning o'rta
qismi (2)
yumaloq shaklda; uning bir tomoniga asosiy uzatma va
O
269
differensial mahkamlanadi. T o‘sinning ko‘ndalang kesimi to ‘g‘ri
to ‘rtburchak yoki doirasimon b o iib , shtampalangan ikki boiakni
payvandlash bilan bir butun qilinadi. T o‘sinning ikki tomoniga
trubasim on p o ia td a n yasalgan yarim o ‘q g iloflari chulok (4)
mahkamlanadi.
Bundan tashqari, to ‘singa osma prujinasi (yoki
ressora)ni oin atish uchun tayanchlar, tormoz mexanizmiga tayanch
disklar, kronshteynlar (
4.9-rasmda ко 'rsatilmagan)
mahkamlanadi.
Bu turd agi to ‘sinlar yengil avtom obil, kichik va o ‘rta vazn
k o ia ra d ig a n yuk avtom obili, avtobuslarda ishlatiladi.
Uning
afzalligi — massasi va tannarxi kichik.
T o ‘sinni kulrang c h o ‘yandan (yoki p o ia td a n ) quyib ham
tayyorlanadi. U nda ham uzel, qism larini m ahkam lash uchun
tayanchlar bor. Bu turdagi to ‘sin katta vazndagi yukni ko'taradigan
yuk avtomobillarida qoilanilib, juda mustahkam va bikr hisoblanadi,
lekin massasi va oicham lari katta.
Boshqariluvchi k o ‘prik avtomobilning harakat yo‘nalishini
o ‘zgartiruvchi old gildiraklarni burish hamda yetakchi ko'prik kabi
unga tushgan yuklamani k oiarib turish uchun zarur. Misol tariqasida
ZIL-130 yuk avtomobilini koisatish mumkin
(4.11-rasm).
Uning to ‘sini (4) k o ‘ndalang
kesimi ikki tavrli, bolg‘alanib
p o i a t d a n y asalgan. S hkvoren
(16) t o ‘singa h a ra k a tsiz
mahkamlangan.
Buruvchi sapfa (9) esa shkvoren (16)ga bronza vtulkalarda ( l va
8) oinatilgan. Burish richagi (18) sapfa (9)ga mahkamlangan. To‘sin
(4) va burish sapfasi ( 9) orasida ikkita shayba (6 va 7)dan iborat
tayanch podshipniklar m avjud. Burish sapfasi (9)ga
torm oz
mexanizmining tayanch diski mahkamlangan hamda ikkita rolikli
podshipnikda gupchak oinatilgan.
Yetaklovchi-boshqariluvchi k o ‘priklar nomiga mos ravishda
o rtiqcha va o ‘ta o rtiqch a yuk av to m ob illarid a ham da old
gildiraklari yetakchi yengil avtomobillarda
bir vaqtda yetakchi
hamda boshqariluvchi ko‘prik vazifasini bajaradi. Misol tariqasida
GAZ-66 ortiqcha o ‘tag‘on yuk avtomobilini ko isatish mumkin.
Uning k o ‘prigi yarim o ‘qlarining g ilo fig a sharsimon tayanch
oin atilib , tayanchlarga burish sapfalari ilashtirilgan. Sharsimon
tayanch qismlari orasida burchak tezligi teng sharnirlar boigani
uchun yetakchi gildiraklar burilish va burovchi moment qabul qilish
imkoniyatiga ega.
Ushlab turuvchi ko‘priklar umumiy
yukning bir qismini rama
orqali g ild ira k la rg a uzatish vazifasini bajaradi. Bu turdagi
270
