(i 14 qatlam boiishi mumkin. Kord diametri 0,6-0
,8
mm
li paxta,
viskoza, kapron, metalldan (0,15 mm) va b o ‘ylama joylashgan
iplardan tayyorlangan m atodir. K ord iplari g ild ira k o'qidan
o'lkazilgan tekislikka nisbatan 50-58° burchak ostida joylashishi
mumkin. R va RS turdagi shinalar uchun bu burchak nol gradus.
Islilatiladigan ashyo turiga qarab kordning mustahkamligi har xil
boiadi. Engmustahkami diam etri0,15m m p o ia tsim d a n to ‘qilgan
korddir.
Shinaning yon tomoni (4) uni namlikdan va ishdan chiqishdan
saqlaydi va u 1,5-3,5 mm qalinlikka ega protektor rezinasidan
ishlanadi.
Bort (5) shinaning gildirak to'g'iniga ishonchli mahkamlanishini
ta’minlaydi. Bortningikki tomonida rezina qatlami
b o iib , u shinani
gildirakka kiydirish va chiqarishda yeyilishidan saqlaydi.
Bort (5)ning ichida esa
simli o ‘zak (
6
) b o iib , u bortning
mustahkamligini orttiradi, cho'zilishidan saqlaydi.
T o 'g 'in lentasi (7) kameraning bort va to ‘g‘inga ishqalanib
teshilishidan saqlaydi.
Kamera (10) yuqori darajadagi mustahkam rezinadan yasalib,
siqilgan havoni shina ichida ushlab turadi. Kamera rezinasining
qalinligi 1,5-5 mm bo iish i mumkin. Kameraga havoni damlash
uchun maxsus klapan ventil (
8
) bor. Ventillar gildirak to'ginining
turi va oicham iga qarab to ‘g‘ri (
4.3-rasm a),
egri
(4.3-rasm b, d)
boiishi mumkin.
4.3-rasm.
K am era ventillarining turlari:
a) m b ) metalli; d) metalli va tagi rezinali; e) rezina metalli. 1-qalpoqcha;
2-zolotnik; 3-zichlovchi rezina; 4-klapan; 5-o ‘za k tayoqcha; 6-prujina;
7-tutqich (skoba); 8-qobiq; 9-gayka; 10-kamera
261
Ventillar metalli (
4.3-rasm, a, b),
pastki qismi rezinali metalldan
(
4.3-rasm, d),
rezina metalli
(4.3-rasm, e)
va kamerasiz shina (12)
uchun turlari
(4.2-rasm)
bo‘lishi mumkin.
Ventil
(4.3-rasm, a)
qobiq (
8
), zolotnik (2), qalpoqcha (l)lardan
iborat. Ventilning qobig'i (
8
) ma’lum diametrli egri yoki to‘g‘ri latun
trubkasidan iborat bo‘lib, u kamera (
10
) ning maxsus oval ko‘rinishidagi
yuziga shayba va gayka (9) yordamida biriktirilgan. Zolotnik (2)
zichlovchi rezina vtulka (3), o‘zak tayoqcha (5), klapan (4), skoba (7),
prujina (
6
)lardan iborat. Prujina (
6
) klapan (4)ni rezina xalqa yordamida
zolotnikka (2) siqib turadi. Shinaga dam berilayotganda klapan (4)
ochilib, kamera (10)ga havo kiradi. Kameradan ortiqcha havoni
atmosferaga chiqarib yuborish uchun o‘zak tayoqcha (5)ni bosib klapan
(4) ochiladi. Ventil yuqori qismiga qalpoqcha (1) burab qo‘yiladi, u
zolotnikni ifloslanishdan saqlaydi va bir vaqtda zolotnikni burab o‘rniga
kirgizish-chiqarish vazifasini bajaradi.
Ventillarning ichida eng yaxshisi rezinometallisi
(4.3- rasm,e
)
hisoblanib, u boshqa turlarga nisbatan konstruksiyasining soddaligi,
tannarxining kamligi va ishonchli germetiklikni ta ’minlashi bilan
ajralib turadi.
Kamerasiz shina
(4.2-rasm, b)
da kamera va to'g'in lentasi (7)
bolmaydi, uni kamerali shinadan ajratish ham qiyin.
Kamerasiz shina
pokrishkasining ichiga 1,5-3,5 mm qalinlikdagi germetik rezina qatlami
vulkanizatsiya qilingan. Shina bortlarida zichlovchi rezina qatlami
boiib, u to‘g‘in va bortlar orasidan havo o ‘tmasligini ta’minlaydi.
Shina ventili
(4.2-rasm, b
) shaybali gayka, ikkita rezinali zichlovchi
shaybalar (
12
) yordamida gildirak to'g'iniga mahkamlangan.
K am erasiz shinalarning afzalliklari quyidagilar: h a ra k a t
xavfsizligini yaxshilaydi; ta’mirlanishi oson; ish vaqtida kam qiziydi;
chidam liligi kam eralik shin ag a n isb a ta n
10
-
20
% yuqori;
ko n stru k siy asi sodda;
m assasi kichik; teshilib germ etikligi
yomonlashsa, u kamerali shina kabi ishlatilishi mumkin; lekin zaxira
g'ildiragining zaruriyati yo'qolmaydi.
K am erasiz shinaning kam eralikka nisbatan kam chiliklari
quyidagilar: tannarxi yuqori; maxsus to'g'in bo'lishi kerak; shinani
to'g'inga o'rnatish va yechib olish qiyin; o'rnatish uchun maxsus
moslamalar zarur.
Transport vositasining harakatiga shina protektorining rasmi
ta ’sir etadi. Protektorining rasmiga qarab shinalar: oddiy yo'l rasmli
(GAZ-31, VAZ, Tiko)
(4.4-rasm.a).
universal rasmli (GAZ-53, ZIL-
130, KamAZ-5320) (4
,4-rasm,b),
ortiqcha o 'tag 'o n
avtomobillar
262
uchun (GAZ-
66
, Ural-377)
(4.4-rasm,d)
va karer avtomobillari uchun
(HelAZ-548)
(4.4-rasm,e)
turlariga boiinadi.
S h in alar vazifasi, p ro filin in g k o ‘rin ish i, o ic h a m la r i,
konstruksiyasi va germetikligini ta ’minlash usuli bilan ham turlarga
boiinadi.
Vazifasi bo‘yicha shinalar yengil va yuk avtomobillari uchun
lurlariga b o iin a d i. Yengil avtom obil shinalari ham m a iqlim
hududlarda, yengil avtom obil, kichik yuk k o ‘tarad ig an yuk
avtomobili, mikroavtobuslarda ishlatiladi. Xuddi shu ekspluatatsiya
sharoiti uchun
shinalar yuk avtomobillari, ularning tirkamalari,
yarim tirkamalari, avtobuslarda ishlatiladi.
Shina profilining koiinishi bo‘yicha
(4.5-rasm)
a) Oddiy profilli;
b) Keng profilli; d) Past profilli, o ‘ta past profilli, arkasimon; e)
pnevmokatoklarga boiinadi.
Oddiy profilli shinalarda
(4.6-rasm
) uning balandligi N ning eni
V ga nisbati 0,9 dan kattadir. Uning ko ‘ndalang
kesimi toroid
shaklidadir va u kamerali yoki kamerasiz qilib ishlanishi mumkin.
Bu turdagi shinalar yaxshi y oilarda yurishga m oijallangan hamma
avtomobillarga o ‘matiladi.
Keng profilli shinalar ko‘ndalang kesimi oval shaklida bo iib , N
/ V = 0,6 - 0,9 b o ia d i. Bu shinalar kamerali yoki kamerasiz;
o ‘zgarmas yoki o ‘zgaruvchi havo bosimli boiadi. Shinaning bosimi
oddiy shinaga qaraganda 1,5 m arta kam. 0 ‘zgaruvchi havo bosimli
shinalar avtomobilning o ‘tag‘onligini orttirishda asqotadi. Keng
profilli shinalarning yuk k o iarish qobiliyati katta, gildirashiga
qarshiligi kichik va boshqa afzalliklarga ega, natijada bu shina
o ‘rnatilgan avtom obillarning
boshqariluvchanlik, tu rg ‘unlik,
o 'ta g ‘onlik kabi ekspluatatsion xususiyatlari yaxshi, y o n ilg i
tejamkorligi esa yuqori boiadi.
4.4-rasm.
Shina
p rotektorining
turlari:
a) oddiy у о
7
uchun;
b)
universal;
d) ortiqcha
о ‘ta g ‘on;
e) karer uchun
263
