Aylantiruvchi burovchi moment

---

Yigilgan g'ildirakni (
4.1-rasm
) aylantiruvchi burovchi moment 
ai'im o‘qdan gupchakka (4) uzatiladi, undan esa bolt (5) yordamida
I 'ii lashtiruvchi qism (2) disk va to‘g‘in (3) orqali pnevmatik shinaga
(
1
) o'tadi.
G'ildiraklar vazifasi bo‘yicha yetaklovchi, yetaklanuvchi, tutib 
lui uvchi va uyg‘unlashgan yetaklovchi-boshqariluvchi b o iish i 
mumkin.
Y etaklovchi g ‘ild irak lar dvigateldan transm issiya orqali 
u/atilgan burovchi momentni tortuvchi kuchga aylantirib, uning 
yo‘lga ta ’siridan hosil b o ig an aks-ta’sir kuchi avtomobilning 
ilgarilama harakatini ta ’minlaydi.
Yetaklanuvchi g ild ira k la r ram a (kuzov) orqali uzatilgan 
itaruvchi kuch ta ’sirida aylanib avtomobilning ilgarilama harakatini 
laininlashda ko'maklashadi va avtomobilning boshqarilishi hamda 
manevrchanligini ta ’minlaydi.
Tutib turuvchi gildiraklar ramaga tushadigan yuklama ortib 
ketganda uni qabul qilish uchun xizmat qiladi.
Yetaklovchi-boshqariluvchi gildirak bir vaqtda ham yetaklovchi 
va yana boshqariluvchi gildirak vazifalarini bajaradi. G ild irak
qismlarini birma-bir k o iib chiqamiz.
PNEVM ATIK SH1NA
Pnevm atik shina q a ttiq y o i d a h a ra k a tla n g a n d a y o ‘1 
notekisliklaridan turtkilarni qabul qiladi, natijada deformatsiya- 
lanadi. Y o‘l notekisliklari qanchalik baland bo isa, u shuncha ko‘p 
d e fo rm atsiy a lan a d i. S h inan in g d e fo rm atsiy a lan ish i y o ‘1 
notekisliklaridan uzatilayotgan turtkilarni biroz so‘ndirib, ularni 
osmaga uzatilish darajasini kamaytiradi. Sababi shuki, pnevmatik 
shina deformatsiyalanishida, rezinasida ichki ishqalanish tufayli 
y oidan uzatilgan turtkining bir qismi issiqlik energiyasiga aylanib 
atmosferaga tarqaladi. Shina rezinasidagi ichki ishqalanish uning 
qizishiga, natijada yeyilishining tezlashishiga olib keladi. Demak, 
shina gildirashi tufayli avtomobilni ilgarilatadi, y oidan uzatilgan 
turtkilarni biroz so‘ndiradi.
Pnevm atik sh inan in g d e fo rm atsiy a lan ish i g ild ira k n in g
gildirashiga b o ig an qarshilikni orttiradi, demak, avtomobilning 
yurishiga sarflangan quvvatning ortishini talab etadi.
Shina gildirakning asosiy qismi sifatida avtomobilni yo‘1 bilan 
bogiash; gildirashi hisobiga avtomobilni ilgarilatish; avtomobildan
259

---

tik yo‘nalishda yo‘lga oglrlikni uzatish va y o ld an uzatilayotgan 
turtkilarni biroz so‘ndirish vazifalarini bajaradi.
S hinadagi ichki ish q a la n ish n in g k a tta -k ic h ik lig i uning 
k o n stru k siy a sig a, ichki bosim iga, y u k lan ish ig a, tezligiga, 
uzatilayotgan burovchi moment va h.k. larga bogiiq.
Shinaning bosim ini, uning ichki ishqalanishni yengishga 
sarflangan energiyaning kamligi, turtkilarni yuqori darajada so‘ndira 
olishi kabi talablarni qondira olish xususiyatini hisobga olgan holda 
hamda uning konstruksiyasini va ekspluatatsiya sharoitini hisobga 
olib tayinlanadi.
Yengil avtomobil va kichik yuk k o la ra oladigan yuk avtomobil 
shinalaridagi bosim 0,2-0,3 M Pa; yuk avtom obili, avtobus, 
tirkam alarda 0,5-0,7 MPa; o ‘ta ortiqcha o ‘tag‘onlikka ega yuk 
avtomobillarida esa 0,05-0,35 MPa boiishi mumkin.
Pnevmatik shinaning tuzilishi 4.2-rasmda ko'rsatilgan.
Shina protektor, yostiq qatlam (breker) (2), karkas (3), yon tomon 
(4), bort (5), o‘zak (
6
), to‘g‘in (obod) lentasi (7), maxsus klapan-ventil 
(
8
), pokrishka (9) va kamera (10)lardan iborat.
Shina protektori kam eradagi havo bosimini qabul qiladi, 
kamerani teshilishdan saqlaydi va glldirakning y o l notekisliklari 
bilan ilashishini ta ’minlaydi. Protektor oltingugurt, qurum, smola, 
bo‘r va boshqa qo‘shilmalarni birgalikda termik ishlanishi mahsulidir.
Yostiq qatlam (breker) (2) protektor (1) va karkas (3) o ‘rtasida 
b o iib , karkasni y o ld an uzatilayotgan turtkilardan saqlaydi. Bu 
qatlamda kordga rezina qoplangan b o iib , qalinligi 3-7 mm boiadi.
Karkas (3) qalinligi 1-1,5 mm b oigan bir necha kord iplardan 
iborat b o iib , yengil avtomobil shinalarida 4-6, yuk avtomobillarda