Axmеdova m. A. umumiy muxarrirligi ostida

2-§. Ong va ongosti 
 
Ongdan  tashqari,  odamning  xatti-harakatiga,  uning  butun  ruhiy  olamiga  g‘ayrishuuriy 
jihatlar va ongosti katta ta'sir qiladi. Shu ikki komponent - ong va ongosti - bir-biriga kuchli 
                                                 
 
316
 Ибн Сина. О душе.//Человек. Мыслители прошлого и настоящего. М., 1991. 196-б. 

---

ta'sir o‘tkazadi, ular ajralmasdir va, ifodali qilib aytganda, qattiq o‘zaro nazorat va ta'sir ostida 
bo‘ladi. Hozirgi ilmiy tasavvurlarga ko‘ra, odamning ongi borib yetmagan, anglab olinmagan 
psixik  faoliyati  shunday  sezgilar,  idroklar  va  tasavvurlarni  o‘z  ichiga  oladiki,  ba'zan  ularga 
odamning aqli yetmaydi, odam ob'ektga qaraydi-yu, uni ko‘rmaydi, payqamaydi, eshitadi-yu, 
eshitganini  idrok  etmaydi.  Ongosti  sohasi  ruhiy  borliqning  tush,  gipnoz  holati,  anglab 
olinmagan  istak,  sub'ektning  hayotidagi  noxush  voqyea  arafasida  oldindan  his  qilingan 
qo‘rquv kabi shakllarini qamrab oladi. 
Ongostida shaxsning hayotidagi juda ko‘p hajmdagi axborotlar, uning individual turmush 
tajribasi  o‘rnashib,  yig‘ilib  qoladi.  Inson  tomonidan  avtomatik,  instinktiv  tarzda  sodir 
etiladigan,  himoya  mexanizmi  rolini  bajaradigan  va  miyani  doimiy  zo‘riqishdan  himoya 
qiladigan  ko‘pgina  harakatlar  ongosti  tomonidan  nazorat  qilinadi  va  boshqariladi. 
G‘ayrishuuriylik,  bu  -  ham  hayotiy  yo‘l-yo‘riq,  ham  odamning  odatidir,  nihoyat,  bu 
intuitsiyadir  –  miyaning  o‘rtada  turgan  vazifalarni  ilgari  olingan  va  xotirada  saqlanayotgan 
ma'lumotlar asosida hal qilish bo‘yicha anglanmagan, g‘ayrimantiqiy ishining natijasidir. 
Ongostini falsafiy va psixik analiz qilishga Zigmund Freyd, Karl Yung, Erix Fromm katta 
e'tibor  berdilar.  Masalan,  Freyd  nazariyasi  ongostini  kishilar  xatti-harakatining,  ular  axloqi, 
san'ati  va  butun  ma'naviy  madaniyatining  asosi,  bosh  omili  deb  biladi.  K.Yung  «individual 
ongsizlik»  tushunchasi  bilan  bir  qatorda  «kollektiv  ongsizlik»  tushunchasini  ham  ilmiy 
muomalaga  kiritdi;  uning  nuqtai  nazaricha,  ongosti  nafaqat  ong  doirasidan  siqib  chiqarilgan 
sub'ektivlik va individuallikni, balki, eng avvalo, ildizlari uzoq o‘tmishga borib taqaladigan va 
Yung konsepsiyasida arxetiplar deb atalgan kollektiv va shaxssiz psixologik mazmunni ham 
o‘z  ichiga  oladi.  Individual  ongsizlik  bilan  kollektiv  ongsizlikning  o‘zaro  aloqasidan 
foydalangan  E.Fromm  sub'ektning  individual  psixikasi  bilan  jamiyatning  sotsial  tuzilishi 
o‘rtasidagi  bog‘lovchi  bo‘g‘in,  vosita  sifatida  «sotsial  xarakter»  tushunchasini  kiritadi, 
ongostining  hozirgi  zamondagi  iste'molchilar  jamiyatining  qiymatiy,  aksiologik  rejalariga 
ta'sirini o‘rganadi.