Avtomobil indd

Nazorat savollari:
1. Avtomobil benzinlariga qanday talablar qo‘yiladi?
2. Yonilg‘ining turi qanday aniqlanadi? 
3. Avtomobil benzinlarining bug‘lanuvchanligi va fraksion tarkibi 
haqida gapirib bering. 
4. Benzinning fraksion tarkibi qanday aniqlanadi? 
5. Benzinning to‘yingan bug‘ bosimi nima? 
6. Yonilg‘ining normal va detonatsion yonishi haqida gapirib bering. 
7. Oktan soni deb nimaga aytiladi, u qanday aniqlanadi va 
yonilg‘ining qanday xossalarini belgilaydi?
8. Oktan sonini aniqlashning motor va tadqiqot usullari o‘rtasida 
qan day farq bor?
9. Detonatsiyaga qarshi kurashning qanday tadbirlarini bilasiz?
10. Oktan sonini oshirishda qanday antidetonatorlardan 
foydalaniladi?
11. Induksion davr va haqiqiy smolalar miqdori deganda nimani 
tu shunasiz?
12. Etillangan benzindan foydalanishda qanday ehtiyotkorlik 
choralarini ko‘rish lozim?
13. Benzinning aktiv yemirilish ko‘rsatkichlarini aytib bering. 
14. Benzin tarkibidagi mexanik aralashmalar va suvning miqdori 
haqida gapirib bering. 
15. Benzin turlari va markalarini aytib bering. 
16. Suvli benzin emulsiyalarini ishlatish haqida gapirib bering. 

---

72
73
III BOB. 
AVTOMOBIL DIZEL YONILG‘ILARI
3.1.
 Dizel yonilg‘isiga qo‘yiladigan asosiy
ekspluatatsion talablar
Dizel yonilg‘isi benzinga nisbatan bir qator afzalliklarga ega 
bo‘lganligi, ya’ni tejamliroq, yonilg‘i sifatida neftning ancha 
keng va og‘irroq fraksiyalarini ishlatish mumkinligi, yong‘in 
chiqish xavfi kamligi, dvigatelni yurgazish osonligi, ishonchli va 
uzoqroq ishlay olishi tufayli keng tarqalgan. Dizel dvigatellari, 
asosan, og‘ir yuk ko‘taruvchi avtomobillarga o‘rnatiladi. Bu 
dvigatellarda yonilg‘i sifatida dizel yonilg‘isidan foydalaniladi. 
Dizel yonilg‘isi – qaynash harorati 200–350°C bo‘lgan 
uglevodoroddan tashkil topgan neft fraksiyasidan iborat. Dizel 
yonilg‘isi rangi sariqdan och jigarrangacha bo‘lgan suyuqlik (bu 
rangni yonilg‘i tarkibidagi smola beradi) bo‘lib, qovushoqligi 
benzinnikiga nisbatan yuqori va qiyin bug‘lanadigan yonuvchi 
suyuqlikdir. Ularning tarkibida massasi bo‘yicha taxminan 
87 foiz uglerod, 13 foiz vodorod, 0,5 foizgacha oltingugurt, 
juda oz miqdorda kislorod va azot bor. Dizel yonilg‘isining 
zichligi benzinning zichligi kabi suvning zichligidan kichik 
(0,78–0,86 g/sm
3
) va suvda erimaydi. Dizel yonilg‘isi benzin 
bilan ishlaydigan dvigatelli avtomobillarga nisbatan 25–30 foiz 
tejamli bo‘lgan dizel dvigatellarida ishlatiladi. Dizel yonilg‘ilari 
yonganida (yonish jarayonida) o‘rtacha 42,5 mJ/kg issiqlik 
ajralib chiqadi. 
Dvigatelning ishonchli ishlashi va, shu bilan birga, ularga 
texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash xarajatlarining miqdori 
bevosita yonilg‘i sifatiga bog‘liq. 
Yonilg‘i xususiyatlarini bilish va ulardan to‘g‘ri foydalanish 
dizel dvigatellarining samaradorligi va avtotransport korxo-
nalarining rentabelligini belgilab beruvchi asosiy omillardan 
biridir. 
Dizel yonilg‘isi markalari bir-biridan zichligi va sirt taranglik 
kuchi (25–30 mN/m) bo‘yicha kamroq, qovushoqligi va boshqa 
xususiyatlari bo‘yicha esa juda katta farq qilishi mumkin. 
Dizel dvigatellarida yonilg‘i to‘la va sifatli yonishi uchun 
ular quyidagi ekspluatatsion talablarga javob berishi kerak:
– yuqori bosimli nasos uzluksiz va puxta ishlashi uchun 
yonilg‘i yaxshi so‘rilishi va haydalishi (optimal qovushoqlikka, 
zarur past harorat xossalariga ega bo‘lishi, tarkibida suv hamda 
mexanik ara lashmalar bo‘lmasligi) lozim;
– mayin to‘ziydigan va yaxshi aralashma hosil qiladigan 
bo‘lishi, buning uchun esa qovushoqligi va fraksion tarkibi 
optimal bo‘lishi zarur;
– dvigatel oson yurgizib yuborilishi va «yumshoq» 
ishlashi uchun tutun hosil qilmasdan batamom yonishi kerak 
(yonilg‘ining setan soni, qovushoqligi va fraksion tarkibiga 
bog‘liq);
– klapanlarda, porshenlarda va porshen halqalarida ko‘p 
qurum hosil bo‘lmasligi, ninalar osilib qolmasligi hamda 
forsunkalarning to‘zitkichlari kokslanmasligi lozim (yonilg‘ining 
kimyoviy hamda fraksion tarkibiga, tozalash usuli va darajasiga 
bog‘liq);
– sig‘imlarni, yonilg‘i quvurlarini, yonilg‘i berish tizimini 
va dvigatel detallarini korroziyalamasligi kerak (oltingugurtli 
birikmalar, organik hamda mineral kislotalar, suv miqdoriga 
bog‘liq);
– barqaror yonishi hamda yonganida mumkin qadar ko‘p 
issiqlik chiqarishi (uzoq muddat saqlanganida xossalarni 
o‘zgartirmasligi) zarur. 
3.2.