Avtomobil indd

K
o‘
rs
at
ki
ch
la
r
А
И
–8
0
А
И
–9
1
А
И
–9
2
А
И
–9
3
А
И
–9
5
А
И
–9
8
O
kt
an
s
on
i (
ka
m
id
a)
m
ot
or
u
su
li 
bo
‘y
ic
ha
v
a 
ta
dq
iq
ot
u
su
li 
bo
‘y
ic
ha
76
82
,5
83
85
85
89
M
e’
yo
r-
la
nm
ay
di
91
92
93
95
98
E
ri
til
ga
n 
be
nz
in
da
gi
q
o‘
rg
‘o
sh
in
m
iq
do
ri
, g
/
dm
3
(
ko
‘p
i b
il
an
)
0,
01
5
0,
01
3
0,
01
5
0,
01
3
0,
01
3
0,
01
3
Fr
ak
si
on
ta
rk
ib
i, 
°C
:
– 
qa
yn
as
h 
bo
sh
la
ni
sh
i b
ila
n 
(k
am
id
a)
:
yo
zg
i b
en
zi
n 
uc
hu
n
qi
sh
ki
b
en
zi
n 
uc
hu
n
35
35
35
35
30
35
M
e’
yo
rl
an
m
ag
an
– 
ko
‘r
sa
ti
lg
an
h
ar
or
at
da
(
°C
) 
ha
yd
al
ad
i
(k
o‘
pi
b
ila
n)
:
yo
zg
i/q
is
hk
i 1
0%
75
/5
5
75
/5
5
75
/5
5
70
/5
5
70
/5
5
70
/–
yo
zg
i/q
is
hk
i 5
0%
12
0/
10
5
12
0/
10
5
12
0/
10
5
11
5/
10
0
12
0/
10
5
11
5/
–
yo
zg
i/q
is
hk
i 9
0%
19
0/
16
0
19
0/
16
0
0/
16
0
0/
16
0
18
0/
16
0
18
0/
–
2.
 2
- 
ja
dv
al
A
vt
om
ob
il
 b
en
zi
nl
ar
in
in
g 
as
os
iy
 k
o‘
rs
at
ki
ch
la
ri
– 
qa
yn
as
h 
ox
ir
i (
ko
‘p
i b
il
an
):
yo
zg
i/q
is
hk
i
21
5/
19
5
21
5/
19
5
21
5/
19
5
20
5/
19
5
20
5/
19
5
19
5/
–
– 
qo
ld
iq
, %
(
ko
‘p
i b
ila
n)
1,
5
1,
5
1,
5
1,
5
1,
5
1,
5
– 
yo
‘q
ot
is
h,
%
(
ko
‘p
i b
ila
n)
4,
0
4,
0
4,
0
4,
0
4,
0
4,
0
T
o‘
yi
ng
an
b
ug
‘l
ar
b
os
im
i, 
kP
a:
– 
yo
zg
i
66
,7
66
,7
66
,7
66
,7
66
,7
66
,7
– 
qi
sh
ki
66
,7
–9
9,
3
66
,7
–9
9,
3
66
,7
–9
9,
3
66
,7
–9
9,
3
66
,7
–9
9,
3
–
K
is
lo
ta
s
on
i, 
m
g/
10
0 
m
l (
ko
‘p
i b
ila
n)
3,
0
3,
0
3,
0
3,
0
2,
0
3,
0
H
aq
iq
iy
s
m
ol
al
ar
m
iq
do
ri
, m
g/
10
0 
m
l:
– 
is
hl
ab
c
hi
qa
ri
lg
an
jo
yd
a
– 
is
hl
at
ila
di
ga
n 
jo
yd
a
51
0
51
0
57
57
51
0
57
In
du
ks
iy
a 
da
vr
i, 
m
in
(
ka
m
id
a)
60
0
90
0
60
0
90
0
90
0
90
0
O
lti
ng
ug
ur
t m
iq
do
ri
, %
(
ko
‘p
i b
ila
n)
0,
05
0,
10
0,
10
0,
10
0,
10
0,
10
R
an
gi
R
an
gs
iz
R
an
gs
iz
R
an
gs
iz
T
o‘
q 
sa
-
ri
q-
qi
zi
l
R
an
gs
iz
K
o‘
ki
m
tir

---

66
67
Benzinlarning qishki markalari fraksion tarkibining ancha 
yengilligi va to‘yingan bug‘larning bosimi ancha yuqoriligi 
bilan farq qiladi. Buning natijasida dvigatel yengil yurgiziladi, 
avtomobillarni qishki va qish davrida qizdirish va ishlatish 
osonlashadi. 
Foydalaniladigan benzinning markasi ushbu tipdagi dvigatel 
uchun zavod chiqargan instruksiyaga mos kelishi kerak. 
Siqish darajasi uncha yuqori bo‘lmagan dvigatellarda yuqori 
oktanli benzinlardan foydalanilganida ularni ishlatish narxi 
qimmatlashadi va har xil texnik nuqsonlar paydo bo‘ladi: 
dvigatel qizib ketadi, klapanlar kuyadi, dvigatel quvvati 
kamayadi, benzin sarfi ortadi va hokazo. 
Qishki va yozgi benzinlardan to‘g‘ri foydalanilsa, dvigatel 
ishonch liroq va tejamliroq ishlaydi. Qish mavsumidan yoz 
mavsumiga, aksincha, yoz mavsumidan qish mavsumiga o‘tishda 
(bir oy mobaynida) har ikki turdagi benzindan va ularning 
aralashmasidan foydalanishga ruxsat etiladi. Yilning qolgan 
davrida benzin turi ob-havo sharoitlariga qat’iy mos kelishi 
lozim. Qishda yozgi benzinlardan foydalanilganida dvigatelni 
yurgizib yuborish qiyinlashadi, ba’zan butunlay mumkin bo‘lmay 
qoladi, yonilg‘i sarfi, benzinning kondensatsiyalanishi ortadi, 
moy suyulib ketadi. Natijada dvigatel detallari tez yeyiladi. 
Aksincha, qishki yonilg‘idan yozda foydalanish mumkin emas, 
chunki bunda bug‘lanish hisobiga yonilg‘i isrofgarchiligi keskin 
ortadi, dvigatel qizib ketadi, ta’minlash tizimida bug‘ tiqinlari 
hosil bo‘ladi, yonilg‘i me’yorda berilmaydi, dvigatel beqaror 
ishlaydi, ish rejimi keskin o‘zgarganida to‘xtab qoladi, yonilg‘i 
sarfi ortadi. Aralashgan benzinlardan foydalanilganida ham 
yuqorida aytilgan hodisalar ro‘y beradi. 
Avtomobil benzinlarini ishlatish bo‘yicha yuqorida 
keltirilgan yil fasllari va hududning iqlim sharoitlari bo‘yicha 
umumiy ma’lumotlardan tashqari, ishlatilayotgan benzinning 
ekspluatatsion xususiyatlari bo‘yicha aniq tasavvurga ega 
bo‘lish lozim. Bunday tasavvurni hosil qilishda benzinning har 
bir markasi uchun to‘ldiriladigan pasportdan foydalaniladi. 
Pasportda har bir markadagi benzin (yoki boshqa mahsulot) uchun 
davlat standarti talablari asosida u yoki bu ko‘rsatkichning aniq 
qiymatlari keltirilgan bo‘ladi. Pasportda yonilg‘ining zichligi, 
motor usulidan aniqlangan oktan soni, tetraetilqo‘rg‘oshin 
miqdori, to‘yingan bug‘lar bosimi, oltingugurt va haqiqiy 
smola miqdori, yonilg‘i fraksiyalarining haydalish haroratlari, 
benzinni haydashdagi qoldiq hamda yo‘qotishlar miqdori 
ko‘rsatiladi. Yonilg‘i pasporti asosida uning sifatini standart 
talablariga javob berishi tegishli standart ko‘rsatkichlari bilan 
solishtirib aniqlanadi. Agar pasport ma’lumotlari standart 
talablarini qanoatlantirsa, bunday yonilg‘ini ishlatish mumkin. 
Standart talablarini, hech bo‘lmaganda, bitta ko‘rsatkich 
bo‘yicha qanoatlantira olmaydigan yonilg‘ilar 
nostandart yonilg‘i
deyiladi. Ammo standart talablariga to‘la mos kelmaydigan 
yonilg‘ini ishlatishga umuman yaroqsiz deb hisoblash noto‘g‘ri. 
Nostandart yonilg‘ilar, moylash materiallari va boshqa neft 
mahsulotlarining sifat ko‘rsatkichlari standart ko‘rsatkichlardan 
chetga chiqishi ruxsat etilgan miqdorda bo‘lsa, bunday yonilg‘i 
hamda moylash materiallaridan belgilangan maqsadlarda 
to‘g‘ridan to‘g‘ri foydalanish mumkin. 
Avtomobil benzinlari ko‘rsatkichlarining asosiy standart 
ko‘rsatkichlardan chetga chiqishining ruxsat etilgan qiymatlari 
2.3- jadvalda keltirilgan. 
2. 3- jadval
Avtomobil benzinlari ko‘rsatkichlarini asosiy standart
ko‘rsatkichlardan ruxsat etilgan chegarada chetga chiqishi
Ko‘rsatkichlar
Ruxsat etilgan 
chetga chiqish
Ko‘rsatkichlar
Ruxsat etilgan 
chetga chiqish
Oktan soni
–1
Fraksion 
tarkibi:
BH
τ
10%
τ
500%
τ
90%
OH
Qoldiq
–5
+3
+3
+3
+5
+0,3%
Kislotaliligi
+0,5 mg/100 
ml
Haqiqiy smolalar
miqdori:
AÈ–93 va AÈ–98
ÀÈ–80, ÀÈ–91 va 
ÀÈ–92
+3
+5

---

68
69
Ushbu jadvalda keltirilgan ma’lumotlarga asos lanib, 
nostandart benzinlarini ishlatish bo‘yicha xulosa chiqarish 
mumkin. Agar chetga chiqish ruxsat etilgan chegarada bo‘lsa, 
bunday benzinlarni hech qanday chegaralashlarsiz to‘g‘ridan 
to‘g‘ri ishlatish mumkin. 
Agar nostandart benzinning ko‘rsatkichlari ruxsat etilgan 
che garadan tashqarida bo‘lsa, bunday benzinlarni to‘g‘ridan 
to‘g‘ri ishlatishga ruxsat etilmaydi. Bunday benzinlarning 
ko‘rsatkichlarini standart qiymatlarga keltirish va shundan 
so‘nggina foydalanish tavsiya etiladi. 
Rivojlangan xorijiy mamlakatlarda, asosan, ikki turdagi – 
oktan soni (tadqiqot usulida aniqlangan) 97–98 bo‘lgan 
«Premium» («mukofot» yoki «super» ma’nolarini anglatadi) 
va oktan soni 90–94 bo‘lgan «Regular» (regular – «doimiy» 
ma’nosini anglatadi) benzinlardan foydalaniladi. Yevropa 
iqtisodiy hamkorlik mamlakatlarida ishlatiladigan benzinning 
78 foizi «Premium» va 22 foizi «Regular» markali benzinlarga 
to‘g‘ri keladi Barcha benzinlar etillangan bo‘lib, ularning 
tarkibida 0,15–0,4 g/
l
qo‘rg‘oshin bo‘ ladi. 
Yaponiyada ishlatiladigan benzinlarning asosiy qismi (97 
foizi) oktan soni (tadqiqot usulida aniqlanganda) 91 bo‘lgan 
«Regular» markali benzinlardan iborat bo‘lib, «Premium» 
benzinining ulushi 2 foiz atrofida, etillangan benzin esa 0,5 
foiz atrofidadir. 
AQSHda oktan soni 96 bo‘lgan benzinlarning ulushi 15 
foizni, oktan soni 93 bo‘lgan benzinlar ulushi 40 foizni, oktan 
soni 92 bo‘lgan benzinlar ulushi esa 45 foizni tashkil etadi. 
Etillangan benzinlarning ulushi esa 35 foizni tashkil etadi, 
ularning tarkibida 0,29 g/
l
qo‘rg‘oshin bo‘ladi. Hozirgi paytda 
AQSHda faqat etillanmagan benzindan foydalanish bo‘yicha 
qaror qabul qilingan. 
Yevropa iqtisodiy hamkorlik mamlakatlarining 1985-yil 
20- martdagi ¹ 85/0 EÝC sonli qaroriga binoan, tadqiqot 
usuli bilan aniqlangan oktan soni 95 (motor usulida 85) bo‘lgan 
«Premium» markali etillanmagan benzindan foydalanishga 
o‘tilgan. «Regular» markali benzinlarning oktan soni 91–92 
oralig‘ida bo‘ladi. Bu mamlakatlarda ishlatiladigan barcha 
benzinlarning 78 foizini «Premium» markali 22 foizini esa 
«Regular» markali benzin tashkil etadi.
Xorijda ishlab chiqarilayotgan benzinlarning boshqa xususiyat-
lari mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan benzinlardan deyarli 
farq qilmaydi (2.4-jadval). 
2.4-jadval