Ishning nomi: benzinlarning fraksion tarkibini va oktan sonini aniqlash

Laboratoriya №3
ISHNING NOMI: BENZINLARNING FRAKSION TARKIBINI VA OKTAN SONINI ANIQLASH.


I. Ishdan maqsad:



Benzinning fraksion tarkibini aniqlashni o‘rganish va asbob-uskunalar bilan tanishish.

II. Kerakli jihozlar:

Benzin namunalar va benzinning fraksion tarkibini aniqlash asbobi. Diametri 40-50 mmli shisha silindr.

Ш. Nazariy qism:


Oktan soni - bu izooktanning normal ge’tanli etalon aralashmadagi (detonatsiyaga turg`unligi jihatidan sinalayotgan yonilg`iga teng) foiz (hajm bo`yicha) miqdoridir. Izooktan yuqori, normal ge’tan esa ‘ast chidamlilikka ega, shuning uchun yonilg`i detonatsiyaga qancha yaxshi qarshi tursa, uning oktan soni shuncha yuqori bo`ladi. Yonilg`inin oktan soni laboratoriya sharoitlarida siqish darajasini o`zgartirish mumkin bo`lgan hamda detonatsiya boshlanishini aniqlaydigan moslama bilan jihozlangan maxsus UIT-65 ichki yonuv dvigatelida motor usulida aniqlanadi.
Benzinli dvigatellar o`rnatilgan avtomobillar uchun davlat standartlari (GOST 2084-77) ga asosan A-72, A-76, Ai-93 va Ai-98 markali benzinlar ishlab chiqariladi. Bundan taqari mahsus texnik shartlar asosida AI-95 «Ekstra» benzini ishlab chiqariladi. A-72 va AI-95 «Ekstra» benzinlari etillanmagan, qolgan markadagi, benzinlar etillangan va etillanmagan holda ishlab chiqariladi. Benzin markasidagi A harfi benzin avtomobil benzini ekanligini, I harfi – oktan soni tadqiqot usuli bilan aniqlanganligini, raqamlar – minimal oktan sonini bildiradi. Agar benzinning shartli ifodasida I harfi bo`lmasa, bunday benzinning oktan soni motor usuli bilan aniqlangan bo`ladi.
Dvigatellarni qishda yurgazib yuborishni ta`minlash va yozda bug` tiqinlari hosil bo`lmasligi uchun AI-98, AI-95 «Ekstra» benzinlaridan tashqari barcha boshqa markadagi benzinlarning ikki: yozgi va qishki turlari ishlab chiqariladi. Avtomobillardan foydalanish davrida qishki benzindan yozgi benzinni ishlatishga yoki yozgisidan qishgisiga bir oy ichida o`tiladi (a’rel, oktyabr).
Yozgi benzinlar shimoliy va shimoliy-sharqiy hududlardan tashqari tashqari hamma hududlarda 1 a’reldan 1 oktyabrgacha, janubiy hududlarda butun yil davomida ishlatiladi; qishki benzinlar esa shimoliy va shimoliy-sharqiy hududlarda - butun yil davomida, boshqa hududlarda esa -1 oktyabrdan 1 a’relgacha ishlatiladi.
A-72 benzini siqish darajasi 6,2-7,0 bo`lgan dvigatelli avtomobillar (ZAZ-968M «Za’orojets», GAZ-21 «Volga», UAZ-452, UAZ-469, GAZ-52-04, ZIL-MMZ-555K, ZIL-45021 va boshqalar) uchun ishlab chiqariladi, uning oktan soni motor usulida 72 dan kam bo`lmagan. Faqat Braziliya avtomobil benzinlarini «Doimiy» rusumiga thg`ri keladi.
A-76 benzini ko`’gina zamonaviy avtomobillar va siqish darajasi 6,5-7,0 bo`lgan dvigatelli avtobuslarda (UAZ-452, yerAZ-762V, GAZ-53A, GAZ-53-12, GAZ-66, ZIL-130, ZIL-131, ZIL-133G1, ZIL-MMZ-554M, ZIL-MMZ-555, «Ural»-377, ‘AZ-672, LAZ-695N, LAZ-699R), shuningdek dvigatelining siqish darajasi 6,7 dan 8,0 gacha bo`lgan ayrim yengil avtomobillarda («Moskvich»-2138, GAZ-24-01 «Volga», UAZ-469) ishlatiladi, uning oktan soni motor usulida 76 dan kam bo`lmagan. Faqat Braziliya avtomobil benzinlarini «Doimiy» rusumiga thg`ri keladi.
AI-92 benzinni asosan O`zbekistonda ishlab chiqarilayotgan Tiko, Damas, Matiz, Neksiya, Lasetti va boshqa avtomobillarda ishlatiladi, uning oktan soni tadqiqot usulida 92 dan kam bo`lmagan, motor usulida 85 dan kam bo`lmagan.
A I-93 benzini siqish darajasi 8,0 dan ortiq bo`lgan yengil avtomobillar («Moskvich»-412IE, «Moskvich»-2140, GAZ-3102 «Volga», «Jiguli» (barcha modellari), shuningdek yuk avtomobillari («Ural»-375DM va IJ-2715) uchun mo`ljallangan, uning oktan soni tadqiqot usulida 93 dan kam bo`lmagan va motor usulida 85 dan kam bo`lmagan. Ko`gina davlatlarni «Doimiy» benziniga to`g`ri keladi.
AI-95 «Ekstra» va AI-98 benzinlari dvigatelining siqish darajasi 8,5-9,5 bo`lgan katta va juda yuqori klassli yengil avtomobillar (GAZ-14 «Chayka», ZIL-4104) ishlatiladi, uning oktan soni tadqiqot usulida 95 va 98 dan, motor usulida esa 86 va 89 dan kam bo`lmagan. Ko`’gina davlatlarni «Su’er» benziniga to`g`ri keladi.
Yuqorida ko`rsatilgan benzin navlaridan tashqari hozirgi kunda O`zbekistonda AI-80 avtomobil benzini ishlab chiqarilmoqda, uning oktan soni tadqiqot usulida 80 dan va motor usulida 73 dan kam bo`lmagan.
Avtomobil benzinlarining asosiy ko`rsatkichlari va ularni ishlatilishi jadvallarda keltirilgan (2.5-jadval).
Benzinlarning qishki sortlariga nisbatan fraktsion tarkibining ancha yengilligi va to`yingan bug`larning bosimi ancha yuqoriligi bilan farq qiladi, buning natijasida dvigatel yengil yurgiziladi, avtomobillarni qishki va qish davrida qizdirish va ishlatish osonlashadi.

Ko`rsatkichlar	A-72	A-76 (Ai-80)	AI-93		AI-98
Oktan soni (kamida) motor usuli bo`yicha	72	76	85		89
tadqiqot usuli bo`yicha	Me`yorlanmaydi			93		98
Etillangan benzindagi qo`rg`oshin miqdori, gkg (ko`’i bilan )	-	0,24	0,50		0,50
Fraktsion tarkibi, ^0S:
qaynash boshlanishi (kamida): yozgi benzin uchun	35	35	35		35
qishki benzin uchun	Me`yorlanmaydi
- ko`rsatilgan haroratda (^0S) hay daladi (ko`’i bilan):
10 %: yozgiqishki	7055	7055	7055				70-
50 %: yozgiqishki	115100	115100	115100				115-