Avtomobil indd

Yonilg‘ining o‘z-o‘zidan alangalanishi
Yonilg‘ining o‘z-o‘zidan alangalanishi deganda, yonilg‘i ara-
lashmasining olov yoki qizigan jism ta’sirisiz alanga oldiradigan 
kimyoviy reaksiyaning o‘z-o‘zidan jadallashishi tushuniladi. 
Yonilg‘ining o‘z-o‘zidan alangalanish tizimida reaksiya aktiv 
oraliq mahsulotlarining to‘planishi yoki yuqori harorat ta’siri 
natijasida sodir bo‘lishi mumkin. 
3.1- rasm. 
Dizel 
yonilg‘ilari qovushoqli-
gi 
v
 ning harorat 
t
 ga 
bog‘liqligi:
1 
– yozgi yonilg‘i; 
2 
– 
qishki yonilg‘i. 

---

76
77
Siqilgan issiq havoga purkalgan suyuq yonilg‘ining o‘z-
o‘zidan alangalanishi dizellardagi yonish jarayonining dastlabki 
bosqichi uchun xos hodisadir. 
O‘z-o‘zidan alangalanish issiqlik ajralish va chala oksid-
lanishning oraliq mahsullari (aldegidlar, spirtlar va hokazo) 
hosil bo‘lishi bilan kechuvchi alanga oldidagi zanjirli reaksiyalar 
rivojlanishi ning yakuniy natijasidir. 
Yonilg‘ining o‘z-o‘zidan alangalanishi dizel dvigatelining 
bir qator ko‘rsatkichlariga, birinchi navbatda, dvigatelni 
oson yurgazib yuborish (bunda dvigatel yumshoq va barqaror 
ishlaydi) va dvigatellarning qattiq (taqillab) ishlashiga, sezilarli 
ta’sir ko‘rsatadi. 
Alangalanishning kechikish davri ortganida, dizel dvigateli 
ta qillab ishlaydi. Bunga yonilg‘ining noqulay kimyoviy tarkibi 
sabab bo‘ladi. 
Dvigatelning taqillab ishlashi tirsakli val 1° burchakka bu-
rilganida ko‘tariladigan bosimga qarab aniqlanadi. Odatda, 
tirsakli val 1° burilganida bosim 0,25–0,50 MPa (2,5–5 
kgk/sm
2
) gacha ortsa, dvigatel yumshoq ishlayotgan, bosim 
0,6–0,9 MPa (6–9 kgk/ sm
2
) ga ortganida taqillab ishlayotgan, 
0,9 MPa (9 kgk/sm
2
) dan ortiq ko‘tarilganida esa juda taqillab 
ishlayotgan hi soblanadi. 
Dvigatel qattiq ishlaganida, uning detallari, ayniqsa, 
podshipnik vkladishlari tez yeyiladi, porshen halqalari 
deformatsiyalanadi, karterga gaz kirishi ko‘payadi, yonilg‘i sarfi 
ortadi. Tashqi belgilari va oqibatlariga ko‘ra, dizellarning qattiq 
ishlashi benzinli dvigatellardagi detonatsiyani eslatadi, lekin 
ularning paydo bo‘lish sabablari butunlay qarama-qarshidir. Bu 
sabablar yonilg‘ining kimyoviy tarkibiga, ya’ni uglevodorodlar 
oksidlanish jarayonining kechish tavsifiga bog‘liq. Agar dizel 
yonilg‘isida oson alangalanadigan uglevodorodlar ko‘p bo‘lsa, 
u tezda alangalanadi va dvigatel yumshoq ishlaydi. Benzinda 
esa xuddi shunday uglevodorodlar karburatorli dvigatelda 
detonatsiya hosil qiladi. Dizel yonilg‘isining o‘z-o‘zidan 
alangalanishiga hamda dvigatelning qattiq ishlashiga moyilligi 
setan soniga qarab aniqlanadi.