Avtomobil indd

 AVTOMOBIL BENZINLARI
2.1.
 Avtomobil benzinlariga qo‘yiladigan
ekspluatatsion talablar
Ichki yonuv dvigatellarida yonuvchi aralashma yonganida, 
unin g kimyoviy energiyasi dastlab issiqlik energiyasiga, keyin 
esa mexanik ishga aylanadi. Porshenli dvigatellarda issiqlik 
energiya sining 20–42 foizi foydali ishga aylanadi. Jumladan, 
karburatorli dvigatellarda 24–30 foiz, dizel dvigatellarda 
28–42 foiz va gazsimon yonilg‘ida ishlaydigan dvigatellarda 
23–28 foiz. Issiqlikning qolgan qismi befoyda sarflanadi. Ish 
bajargan gazlar issiq holda atmosferaga chiqarib yuboriladi va 
issiqlikning bir qismini (taxminan 33 foizini) o‘zi bilan olib 
ketadi. Dvigatel ishlayotganida detallar qiziydi, bu detallar 
suyuqlik yoki havo bilan sovitiladi, bunda ham ko‘p miqdordagi 
energiya (taxminan 29 foiz) befoyda sarflanadi. Gazlarni kiritish 
va siqishga, silindr-porshenli guruh, tirsakli val podshipniklari 
va boshqa detallardagi ishqalanishni yengishga ham anchagina 
(7–13 foiz) energiya sarflanadi (2. 1- rasm). 
Karburatorli va injektorli dvigatellarda yonilg‘i sifatida, 
odatda, benzin ishlatiladi. 
Avtomobil benzini
deganda, qaynash 
harorati, odatda, 40°C dan 200°C gacha bo‘lgan uglevodorodlar 
aralashmasi tushuniladi. Benzin tez bug‘lanadigan suyuq 
yonilg‘i bo‘lib, neftni to‘g‘ridan to‘g‘ri haydash yo‘li bilan va 
kreking usulida olinadi. 
Benzin tarkibida massasi bo‘yicha taxminan 85 foiz ugle-
rod, 15 foiz vodorod va juda oz miqdorda kislorod, azot va 
ol tingugurt bo‘ladi. Tashqi ko‘rinishi tiniq, kam qovushoq, 
rangsiz yoki rangli suyuqlik bo‘lib, o‘tkir hidga ega va normal 
sharoitlarda tez bug‘lanadi. Barcha uglevodorodlar va ularning 
aralashmalari kabi suvdan yengil va suvda erimaydi, shuningdek, 
qoldiqsiz yonadi. 

---

34
35
Benzin dvigatel silindrlarida me’yorda yonishi va dvigatel 
ko‘p quvvat berishi uchun, u muayyan xossalarga ega bo‘lishi 
lozim. 
Solishtirma og‘irlik, issiqlik beruvchanlik va detonatsiyaga 
moyillik benzinning asosiy xossalaridir.
Neftdan turli usullarda olinadigan har xil markadagi 
avtomobil benzinlari zichligi, qovushoqligi, sirt taranglik kuchi 
va yo nish issiqligi bo‘yicha bir-biridan sezilarli darajada farq 
qilmaydi. Ammo bug‘lanuvchanligi, turg‘unligi va boshqa bir 
qator xossalari bo‘yicha bir-biridan katta farq qiladi.
Benzinli dvigatellarning ishonchli, tejamli va samarali 
ishlashi hamda dvigatel detallarining zanglamasligi, shuningdek, 
o‘zining sifatini uzoq vaqt o‘zgartirmasdan saqlashi uchun 
benzinlar qu yidagi talablarga javob berishi lozim:
– barcha ish rejimlarida dvigatelning osongina ishga 
tushirilishini ta’minlaydigan yonuvchi aralashma hosil qilishi 
kerak;
– yuqori detonatsion barqarorlikka ega bo‘lishi, ya’ni barcha 
ish rejimlarida dvigatelda detonatsiya bo‘lmasligi lozim;
– yonilg‘i baklarida, ta’minlash tizimi jihozlarida smolalar 
hosil qilmasligi, shuningdek, dvigatelning issiq detallarida 
mumkin qadar kam qurum hosil qilishi zarur;
– yonilg‘i baklari, sig‘imlar va ta’minlash tizimi detallarining 
korroziyalanmasligi, uning yonish mahsullari esa dvigatel 
detalla rini korroziyalamasligi lozim;
– yonuvchi aralashmaning yonish issiqligi zarur darajada 
yuqori bo‘lishi kerak;
– fizikaviy va kimyoviy jihatdan turg‘un bo‘lishi zarur;
– tarkibida mexanik qo‘shilmalar va suv bo‘lmasligi lozim;
– inson salomatligi uchun xavfli bo‘lmasligi shart.
Yuqorida keltirilgan barcha talablar davlat standarti 
asosida me’yorlangan bir yoki bir nechta ko‘rsatkichlar bilan 
baholanadi.
Y
on
ilg
‘i
ni
ng
y
on
is
hi
n
at
ija
si
da
h
os
il 
bo
‘l
ad
ig
an
e
ne
rg
iy
a,
1
00
%
Is
h 
ba
ja
rg
an
g
az
la
r 
bi
la
n 
at
m
os
fe
ra
ga
ch
iq
ar
ib
y
ub
or
ila
di
ga
n 
en
er
gi
ya
, 3
3 
%
So
vi
ti
sh
ti
zi
m
id
a 
sa
r

an
ad
ig
an
en
er
gi
ya
, 2
9 
%
In
di
ka
to
rl
i 
qu
vv
at
, 3
8 
%
D
vi
ga
te
ld
ag
i a
er
od
in
am
ik
v
a 
gi
dr
av
li
k 
yo
‘q
ot
is
hl
ar
u
ch
un
sa
r

an
ad
ig
an
e
ne
rg
iy
a,
6
%
Po
rs
he
n 
va
p
or
sh
en
h
al
qa
la
ri
-
ni
ng
is
hq
al
an
is
hi
ni
y
en
gi
sh
ga
sa
r

an
ad
ig
an
e
ne
rg
iy
a,
3
%
D
vi
ga
te
ld
ag
i b
os
hq
a 
is
hq
al
an
is
hl
ar
ni
y
en
gi
sh
ga
sa
r

an
ad
ig
an
e
ne
rg
iy
a,
4
%
Sa
m
ar
al
i 
qu
vv
at
, 2
5 
%
G
en
er
at
or
, v
en
ti-
la
to
r, 
su
v 
na
so
si
va
is
iti
sh
p
ec
h-
ka
si
u
za
tm
al
ar
in
i 
ha
ra
ka
tg
a 
ke
lti
ri
sh
uc
hu
n 
sa
r

an
ad
ig
an
en
er
gi
ya
, 2
,5
%
T
ra
ns
m
is
si
ya
-
da
s
ar

an
ad
i-
ga
n 
en
er
gi
ya
, 
1,
5 
%
B
os
h 
uz
at
m
a-
da
s
ar

an
ad
i-
ga
n 
en
er
gi
ya
, 
1,
5 
%
D
vi
ga
te
ln
in
g 
sa
lt 
is
hl
as
hi
da
sa
r

an
ad
ig
an
en
er
gi
ya
, 2
,5
%
A
vt
om
ob
iln
in
g 
to
rm
oz
la
ni
sh
id
a 
sa
r

an
ad
ig
an
en
er
gi
ya
, 3
,5
%
Y
et
ak
ch
i 
g‘
ild
ir
ak
la
rd
ag
i 
qu
vv
at
, 1
2 
%
Sh
in
an
in
g 
ha
ra
ka
tl
an
i-
sh
in
i y
en
gi
sh
ga
s
ar

a-
na
di
ga
n 
en
er
gi
ya
, 6
%
H
av
on
in
g 
qa
rs
hi
lig
in
i 
ye
ng
is
hg
a 
sa
r

a n
ad
ig
an
en
er
gi
ya
, 6
%
2.
 1
- 
ra
sm
.