Avtomobil indd

katalitik kreking 
deyiladi. 
Termik kreking jarayoni quyidagi omillarga bog‘liq: harorat, 
bosim, jarayonning davomiyligi va xomashyo tarkibi. Masalan, 
400°C haroratda mazutdan 30 foiz benzin ajratib olish uchun 
12 soat talab etilsa, harorat 500°C gacha yetkazilganida esa 
atigi 30 soniya vaqt talab etiladi. 
Kreking jarayonda olingan benzinlar tarkibida ko‘p miqdorda 
to‘yinmagan uglevodorodlar mavjud bo‘lib, ular neft to‘g‘ridan 
to‘g‘ri haydab olingan benzinlarda bo‘lmaydi. Shuning 
uchun ham kreking benzinlar saqlashda unchalik turg‘unlik 
xususiyatiga ega emas va detonatsiyaga chidamliligi past. 
Ularning turg‘unligi ni oshirish maqsadida ularga oz miqdorda 
(foizning yuzdan yoki mingdan bir ulushi miqdorida) maxsus 
antioksidlovchi suyuqliklar, ya’ni 
stabilizatorlar 
aralashtiriladi. 
Antioksidlovchi sifatida naftol, smolalarning fenolli fraksiyalari 
(240–310°C) va paraoksidifeni laminlar ishlatiladi. 
Agar kreking jarayon 2–5 MPa bosim ostida va 480–500°C 
haroratda amalga oshirilsa, bu jarayon 
suyuq fazali kreking
 
deyi ladi, bosim 0,2–0,6 MPa hamda harorat 520–550°C 
va undan ortiq bo‘lganida esa 
bug‘ fazali kreking
 
deyiladi. 
Bug‘ fazali jarayonda olingan benzin tarkibida to‘yinmagan 
uglevodorodlar nisbatan ko‘p bo‘ladi, shuning uchun suyuq 
yonilg‘i (suyuq fazali jarayonga nisbatan) kam olinadi. 
Katalitik kreking texnologiyasi termik krekinga nisbatan 
takomillashgan bo‘lib, bunda hosil bo‘lgan to‘yinmagan 
uglevodorodlar ning bir qismi to‘yingan ko‘rinishga o‘tadi. 
Buning natijasida kata litik kreking natijasida olingan benzinning 
sifati yuqori bo‘ladi. 
Katalitik kreking 450–590°C haroratda va 0,1–0,2 MPa 
bosimda katalizatorlar (alumaslikatlar va boshqa moddalar) 
ishtirokida o‘tkaziladi. Bunda xomashyoni kreking qurilmasidan 
bir marta o‘tkazishda 40–50 foiz benzin, 30–40 foiz dizel va 
10–15 foiz qaz fraksiyalari olinadi. 
Neft mahsulotlarining sifatini yaxshilash maqsadida 
ularning tarkibidagi uglevodorodlarning molekular massasini 
pasaytirsh kreking jarayoni 
reforming
 
(bu usul asosida ÀÈ–93 
benzini olinadi) deb ataladi. Bu jarayon 460–520 °C harorat va 
0,98–1,47 MPa bosimda bajariladi, bunda 70–95 foiz benzin 
ajralib chiqadi. Yuqori sifatli yonilg‘ilarni olish uchun yana 
bir qancha ikkilamchi jara yonlar o‘tkazilishi zarur. Buning 
natijasida uglevodorodlarning tuzilishi biroz o‘zgaradi. Proliz 
(aromatlash), gidroforminq, alkillash, izomenzatsiyalash va 
boshqalar ikkilamchi jarayonlar jumlasiga kiradi.