Avtomobil indd

Oqartiruvchi tuproq (adsorbentlar) bilan tozalash.
Bu usul 
adsorbentlarning g‘ovak sirtlarida qutbli aktiv birikmalarni 
(ma salan, smolali asfalt moddalarni) tutib qolish xususiyatiga 
asoslangan. Adsorbent sifatida alumoslikatlar (tarkibida 75–80 
foiz SiO
2
va 10–25 foiz Al
2
SO
3
) ishlatiladi. Bu usuldan tarkibida 
to‘yinmagan uglevodorodlar miqdori ko‘p bo‘lgan, termik 
kreking usulida olingan benzinlarni tozalashda foydalaniladi. 
Smolali, azotli va oltingugurtli birikmalar adsorbentlarning 
g‘ovak sirtlarida yig‘ilib, ular bilan birgalikda chiqarib 
yuboriladi. Adsorbsion tozalashda yonilg‘i bug‘lari adsorbentlar 
(oqartiruvchi tuproq)ning ma’lum qatlamidan o‘tkazilib, 
filtrlash yo‘li bilan bajariladi. Adsorbentlar miqdori yonilg‘i 
massasining 1–2 foizini tashkil etadi. 
Qishki dizel yonilg‘ilarini ishlab chiqarishda yonilg‘i 
tarkibidagi yuqori qaynash haroratiga ega bo‘lgan parafinli 
uglevodorodlarni chiqarib tashlash zarurati paydo bo‘ladi. Bu 
jarayon 
parafinsiz lantirish
 
deb ataladi, bunda yonilg‘i karbomid 
(NH
2
)
2
CO bilan aralashtiriladi. Natijada parafin cho‘kindiga 
tushadi. Parafinsizlantirishdan oldingi oquvchanlik chegarasi 
minus 10°C bo‘lgan dizel yonilg‘isining parafinsizlantirilganidan 
keyingi oquvchanligi minus 45°C va hatto minus 60°C ga yetadi. 
Neftning ikkilamchi usullar bilan qayta ishlab olingan yonilg‘i 
distillatlari tarkibiga ko‘p miqdorda turg‘un bo‘lmagan uglevo-
dorodlar kiradi, ularning turg‘unligini maxsus qo‘shilmalar 
qo‘ shish yo‘li bilan oshirish mumkin. 
Qo‘shilmalar deganda yonilg‘ining u yoki bu xossasini 
yaxshilash maqsadida oz miqdorda (15 foizgacha) qo‘shiladigan 
moddalar tushuniladi. 
Nazorat savollari:
1. Neft deganda nimani tushunasiz?
2. Neft tarkibiga qanday elementlar kiradi?

---

32
33
3. Neftning kimyoviy tarkibi qanday?
4. Neft tarkibidagi parafinli uglevodorodlarning xossalarini ayting. 
5. Neft tarkibidagi naftenli uglevodorodlarning xossalarini ayting. 
6. Neft tarkibidagi to‘yinmagan uglevodorodlar qanday hosil 
bo‘ladi? 
7. Neft tarkibidagi aromatik uglevodorodlarning xossalarini ayting. 
8. Neft tarkibidagi smola-asfaltli moddalar qanday birikma? 
9. Neft tarkibidagi oltingugurtli va azotli birikmalarning 
xususiyatlarini 
aytib 
bering. 
10. To‘g‘ridan to‘g‘ri haydash usuli haqida gapirib bering. 
11. Neftga kimyoviy usullarda ishlov berish haqida aytib bering. 
12. Yonilg‘ini sulfat kislota bilan tozalash usuli qanday olib boriladi? 
13. Gidrogenizatsion tozalash usuli haqida gapirib bering 
14. Adsorbentlar yordamida tozalash usuli haqida gapirib bering. 
II BOB.