Asosiy vosiтalar hisobi

Asosiy vositalar bo’yicha pulsiz
asosda ay-riboshlash
deganda aktivlarni, majburiyatlarni yoki
xizmatlarni, boshqa aktivlar, majburiyatlar yoki xizmatlar bilan ko’p
bo’lmagan miqdordagi pulni jalb qilish bilan yoki umuman pul
mablag’larni jalb qilmay ayriboshlash tushuniladi. 
Agarda pul ifodasida bo’lgan ob’ektning haqiqiy qiymati chiqib
ketgan yoki olingan aktivlar haqiqiy qiymatining 10% dan kamini
tashkil qilsa, savdo pul-siz shakldagi bitim deb hisoblanadi.
BHХS ko’ra agar harid qilingan asosiy vositalarning haqiqiy
qiymati aniq belgilangan bo’lmasa, u holda boshqa aktivlarga
ayriboshlash orqali xarid qilingan aktivlar qiymati, berilgan
aktivlarning haqiqiy qiymatiga teng deb hisoblanadi.
Agarda aktivlar turli toifada bo’lsa, unda ayriboshlash puldagi
savdo shak-lida amalga oshiriladi. Foyda ham, zarar ham pul olinishi
yoki to’lanishidan qat’iy nazar hisobga olinadi. Ayriboshlash holida
foyda va zararni aniqlash va hisobga olish binoni hisobdan chiqarishga
o’xshash jarayondek amalga oshiriladi. Foyda va zarar berib

---

yuborilayotgan aktivning balans va bozor qiymatlari o’rtasida farq
bo’lib daromad moddasi bo’yicha hisobga olinadi. Balans qiymati
bozor bahosidan ortiq bo’lgan holda, zarar vujudga keladi; bozor
qiymati balans qiymatidan past bo’lganida - foyda vujudga keladi.
Ushbu holda foyda va zararlar avval hisoblangan amortizatsiyaning
tuzatish kiritishi hisoblanadi va u asosiy vositalar qiymatining ortishini
(foyda) yoki kamayishini (zarar) bilan aks ettiriladi.
Bir turdagi yoki o’xshash aktivlarni o’rinma-o’rin ayriboshlashda
foyda va zararlar hisobga olinmaydi. Korxonaning ayriboshlash
natijasida olingan ak-tivlar hisobiga vujudga kelgan ish unumdorligini
har qanday ortishi yoki kama-yishi kelgusidagi daromadiga ta’sir
qiladi. Buning natijasida xarid qilingan aktivlar ayriboshlash
jarayonida berib yuborilgan aktivning balans qiymati bo’-yicha
hisobga olinib to’langan pul mablag’lari summasi qo’shiladi yoki
olingan pul mablag’lari summasi ayriladi.