Asosiy vosiтalar hisobi

Asosiy vositalar
- moddiy ishlab chiqarish va
noishlab chiqarish sohalarida uzoq (bir yildan ortiq) muddat davomida
foydalaniladigan hamda ijaraga berish uchun mo’ljallangan moddiy
aktivlardir».
Berilgan ta’rifga ko’ra, asosiy vositalarning asosiy xususiyatlari -
korxonalar faoliyatida uzoq muddat mobaynida foydalanishi yoki
ijaraga be-rilishidir. Shuningdek, ularning yana boshqa xususiyatlari –
xizmat muddati mo-baynida o’zini natural-buyum shaklini saqlab

---

qolishi va o’z qiymatini sekin-asta eskirish tariqasida chiqarib
borishidir. 
Asosiy vositalar tarkibi, xizmat muddati, qiymati va boshqa bir
qator ji-hatlari bo’yicha turlicha bo’lishi ularni hisobga olishda ham bir
qator muammo-larni yuzaga keltiradi.
Asosiy vositalarning foydali xizmat qilish muddati davomida
davriy es-kirish hisoblab boriladi. Bir qator asosiy vositalarning barcha
qiymati eski-rish yo’li bilan hisobdan chiqarib borilsa, boshqa bir
turdagi asosiy vosi-talarning tugatish qiymatidan qolgan qismi eskirish
tariqasida hisobdan chiqarib boriladi. 
Asosiy vositalarni hisobga olishda e’tibor beriladigan yana bir
masala bu ularning qaysi birlarini eskirish summasini ishlab
chiqarilgan mahsulot tan-narxi tarkibiga kiritish yo’li bilan qoplanadi-
yu, qaysi birlarini qiymati foyda hisobidan koplanishini aniqlab
olishdir. Bu masalalar o’z navbatida asosiy vositalarni ta’mirlash va
ularga texnik xizmat ko’rsatish bilan bog’lik xarajatlarni hisobga
olishni to’g’ri aniqlash bilan ham bog’lik.
Demak, asosiy vositalarni hisobga olishda yuqoridagi aytib
o’tilgan masa-lalar bilan bog’liq quyidagi ikkita muammoni hal qilib
olish lozim:

joriy hisobot davrida ular qiymatining qanday qismi hisobdan
chiqariladi; 

---


ularning balansda ko’rsatilgan qiymatini qoplanish summasi
qanday hisoblanadi.
Bu muammolarni xal qilish, albatta, bir qator savollarga to’g’ri
javob topishni taqozo qiladi. Bular jumlasiga asosan quyidagilarni
kiritish mumkin:

Asosiy vositalarning boshlang’ich qiymatini qanday aniqlash
kerak?

Asosiy vositalarning bir qismini xarajatlarga qanday olib borish
kerak?

Asosiy vositalarni ta’mirlash, texnik xizmat ko’rsatish va
ulardan foydalanish bilan bog’liq xarajatlar hisobini qanday
olib borish kerak?

Hisobda asosiy vositalar va nomoddiy aktivlarning chiqib
ketishini qanday ifodalash kerak?
Kutubxona fondlari, qishloq xo’jalik mashinalari va qurollari
qiymatidan qat’iy nazar, asosiy vositalarga qo’shiladi.
Asosiy vositalarni hisobga olishni engillashtirish maqsadida uni
batafsil turkumlab olish maqsadga muvofiqdir. Asosiy vositalar bir
qator belgilari bo’yicha turkumlanadi (8.1- chizma).
Asosiy vositalarning
turkumlanishi
turlari 
b
х
yicha
foydalanish 
darajasi 
b
х
yicha
taalluqliligi 
b
х
yicha
tarmoqlar 
b
х
yicha
ahamiyati 
b
х
yicha

---

8.1- chizma. Asosiy vositalarni turkumlanishi
Buxgalteriya hisobida hisobga olishda asosiy vositalarni