Ashyoshunosligi

Kislotaga chidamli betonlar.
Kislotaga chidamli beton qorish- 
masi suyuq shisha, obdan tuyilgan kremniy-ftorli natriy (Na2Si F 6) 
kislotaga chidamli kukun va yirik toldirgichlarni (andezit, kvarsit 
va h.k.) qorishtirib tayyorlanadi.
312

---

Beton uchun to‘ldirgichlar 3 xil yiriklikda ishlatiladi: chang — 
0,15 mm dan mayda, qum — 0,15 dan 5 mm gacha, chaqilgan 
tosh 5 mm dan yirik.
Kislotaga chidamli beton tarkibi tajriba yo‘U bilan aniqlanadi.
Buning uchun toldirgichlar aralashmasiga beton qorishma- 
sining yoyiluvchanligi qoniqarli bo‘lgunga qadar suyuq shisha 
qo‘shiladi.
Titratish usuli bilan joylangan beton uchun konusning cho‘- 
kishi 20—30 mm, shibbalaganda konusning cho‘kishi 40—100 mm 
bolishi kerak. Kislotaga chidamli betonning normal qotishi uchun 
iliq yoki quraq sharoit yaratilsa kifoya.
Kislotaga chidamh beton tayyorlash uchun ashyolar miqdorini 
quyidagicha olish mumkin: 1 qism — suyuq shisha, 0,9—1,1 qism — 
kvars yoki toshqol changi, 1 qism — qum, 1,3—1,7 qism — kislotaga 
chidamli chaqilgan tosh, 10—15% — kremniy-ftorli natriy (suyuq 
shisha og‘irligiga nisbatan).
Kislotaga chidamli beton 3 kundan keyin 10—12 MPa, 28 
kundan keyin esa 15—18 M Pa mustahkamlikka ega bo‘ladi. 
Kislotaga chidamli beton armatura bilan mustahkam yopishish 
xususiyatiga ega bo‘lganligi tufayh, qurishda temir-beton konstruk- 
siyalar tarzida ishlatiladi hamda kislotalar ta ’sirida bo‘lgan qurilish 
konstruksiyalarini muhofazalashda keng qo‘llanadi.
13.10. Pardozbop beton yuzasiga faktnra berish
Fakturalar yasash uslubiga qarab, bir guruh rangli tog‘ jinsi 
donalar to ‘plamidan rang-barang fakturalar yaratish mumkin. Ular 
beton yuzasida yirik yoki mayda toldirgichlar ranglarini faktura- 
larda namoyon etilishi bilan belgilanadi.
Yirik to ‘ldirgichli fakturaning relyefi balandligi 8—1,5 mm 
orasida o ‘zgarishi mumkin. Bu xususiyat shag‘alning yirikligiga 
bog‘liq. Ularning arxitekturaviy qimmat baholigi shundaki, ulardan 
turli rang va relyef yuza olish mumkin. Shu sababdan ularni 
xohlagan turdagi binolarda qoMlash mumkin 
(13.9-rasm).
H ar xil yirikligidagi to ‘ldirgich fakturalarni hosil qilishning 
yo‘llari ko'p bo‘lib, ularga: qolipga joylangan qorishma yuzasidagi
313

---

rangli to ‘ldirgichlarni bosim ostidagi suv bilan yuvib yuzaga 
chiqarish, kimyoviy va mexanik usulda fakturalar hosil qilish 
natijasida yuzadagi sement suti ketadi va yirik to ‘ldirgich yuzaga 
bo‘rtib chiqadi. So‘ngra u nam issiq kamerada qotiriladi.
Kimyoviy usul
béton qorishma yuzasidagi sement toshining 
ustki qatlamini kimyoviy eritmalar bilan buzishga qaratilgan. 
Buning uchun 10% li xlorli kalsiy eritma bilan va tuz kislotasining 
3% li eritmasi bilan yuviladi. Kislotali ishlovdan keyin béton 
qorishma yuzasini suvda yaxshilab yuvish kerak, chunki tozalan- 
m agan béton yuzasidagi kislota eritm asi vaqt o ‘tishi bilan 
to ‘ldirgichlarning sement toshi bilan yopishish mustahkamligini 
kamaytiradi.