Ashyoshunosligi

Gidrotexnika inshootlarihop beton.
M untazam yoki vaqti- 
vaqti bilan suv ta’sirida boladigan inshootlarni quiishda ishlati- 
ladigan betonga gidrotexnika betoni deyiladi.
Bunday beton boshqalarga nisbatan zieh, suv t a ’sirida 
mustahkamligi kamaymaydi, sovuq va zararli muhitga chidamli 
boladi. Gidrotexnikabop betonning sovuqqa chidamlilik markasi 
Sch50...Sch300 b o ‘ladi. Suv o ‘tkazm aslik darajasiga ko‘ra 
gidrotexnik beton S-4, S-6, S-8 kabi markalarga bolinadi.
Yo‘lbop beton —
maxsus betonlar turiga kiradi. U avtomobil 
yo‘llari va aerodrorn qurilishlarida ishlatiladi. Uning egilishga va 
ishqalanishga bo'lgan mustahkamligi oddiy betonlarga nisbatan 
yuqori bo‘lmog‘i lozim.
Radiatsiya ta ’sirida bo‘ladigan obyektlarni qurishda o ‘zini 
radiatsiya nurlaridan muhofazalovchi maxsus betonlar ishlatiladi. 
Bunday beton nihoyatda zieh hamda sement bilan birikkan suv
311

---

miqdori ko‘p bo‘lishi kerak. Bunday beton tarkibida 60% temir 
rudasi bo‘lgan tog‘ jinslari - magnezit (Fe2Q4) va gematit (Fe20 3) 
toldirgichlari bor.
Temir to ‘ldirgichli betonlaming zichligi 6000 kg m 3 gacha 
bolishi mumkin.
Qum beton
tarkibida yirik toldirgich bolm aydi, u, asosan, 
yupqa hamda armosement konstruksiyalar tayyorlashda ishlatiladi. 
Qum betonning kerakli markasini ta’minlash maqsadida semen! 
saril 20—40% ga ko‘paytiriladi.
0 ‘tga chidamli betonlar.
Beton va temir-beton konstruksiyalar 
sanoat xumdonlarining ichki sirtini ishlab chiqishda, temir rudasini 
eritadigan va sopol buyumlami kuydiradigan xumdon devorlarni 
ishlashda, m o‘rilami qurishda ishlatiladigan beton yuqori harorat 
ta ’sirida b o la d i. Ammo, oddiy sement asosida tayyorlangan 
bunday beton harorat 450°C dan oshgandan keyin, asta-sekin 
buzila boshlaydi.
Chunki betonning qotishi jarayonida ajralib chiqqan kalsiy 
gidrooksidi bilan gidrosilikatlar va kristall jinsli to‘ldirgichlar yuqori 
haroratda kengayadi. Natijada, beton deformatsiyalanib unda 
darzlar hosil bo‘ladi.
0 ‘tga chidamli beton tayyorlashda bog‘lovchi modda sifatida 
gil-tuproq sement, turli qo‘shilmalar qo‘shilgan portlandsement, 
o‘tga chidamli loy, suyuq shisha ishlatiladi.
Yuqori haroratda (500°C dan yuqori) ham ta’sirlanmaydigan 
domna toshqoli, sopol buyumlarning maydasi, tog‘ jinslaridan 
bazalt, diabaz, andezit kabüar to ‘ldirgich vazifasini o‘taydi.
0 ‘tga chidamli yengil betonlar tayyorlashda kam hajmiy 
massaga ega bo‘lgan pemza, toshqol, keramzit, perlit, asbest kabi 
to ‘ldirgichlar ishlatiladi. 0 ‘tga chidamli beton 1700°C dan yuqori 
haroratga ham chidashi kerak. Zichligi 1600—2600 kg m3 bo‘lgan 
o‘tga chidamli betonning ishlash jarayonidagi mustahkamligi
5—25 MPa ni tashkil etadi.