O'zbekistonda mehnat resurslari balansi prognozi mehnat resurslari balansini ishlab chiqish metodikasi asosida quriladi. Prognoz iqtisodiyot vazirligi tomonidan mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi bilan birgalikda qisqa, o'rta va uzoq muddatli davrga hisoblab chiqiladi
Mehnat resurslari balansini prognoz qilishda sabab-oqibat va ekstrapolyatsiya usullari qo'llaniladi. Mahalliy va xorijiy tajriba asosida qurilgan matematik modellar quyidagilarga imkon beradi:
- iqtisodiyotni rivojlantirish uchun zarur bo'lgan ishchi kuchi hajmini baholash;
- aholining iqtisodiy faolligini, iqtisodiyotda band bo'lganlar va ishsizlar sonini aniqlash;
- iqtisodiyot tarmoqlarida malakali kadrlarga prognoz qilinayotgan ehtiyojni aniqlash;
- kasb-hunar ta’limi muassasalariga o‘quvchilarni qabul qilish kvotalarini korrektirovka qilish imkonini beradi.
Iqtisodiyotda uzoq muddatga band bo'lganlar sonini hisoblash ARIMA modeli yordamida ishlab chiqiladi. Iqtisodiyotda band bo‘lganlar sonining 2020-yilgacha bo‘lgan prognozi asosida ish bilan band bo‘lganlarning asosiy tarmoqlar bo‘yicha taqsimlanishiga ekspert bahosi berildi. Tarmoqlar bandligi prognozini ekspert baholashda iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish dasturlari hamda aholi jon boshiga daromadi yiliga kamida 5 ming AQSH dollarini tashkil etuvchi rivojlanayotgan mamlakatlar tajribasi hisobga olindi.
Shu bilan birga, O‘zbekistonda mehnat resurslari prognozini hisoblashda zarur statistik ma’lumotlar mavjud emasligi sababli mehnat migrantlari va iqtisodiyotning norasmiy sektorida band bo‘lganlar soni to‘g‘risidagi ma’lumotlardan foydalanilmayapti.
Shunday qilib, ko'plab mamlakatlarda milliy iqtisodiyotlarni makroiqtisodiy prognozlashning ajralmas qismi bo'lgan ishchi kuchining hajmi va tuzilishini, iqtisodiyotning kasbiy malaka bo'yicha kadrlarga bo'lgan umumiy va qo'shimcha ehtiyojlarini prognozlash tizimlari shakllantirilgan va muvaffaqiyatli ishlamoqda. Shu tarzda tuzilgan mehnat bozori prognozlari milliy mehnat bozorlaridagi ishchi kuchiga talab va taklifni aniq va yuqori ehtimollik bilan aks ettiradi.
Xorijiy amaliyotda mehnat resurslari va iqtisodiyotning kadrlarga bo'lgan ehtiyojlarini prognozlashda har xil usullardan foydalaniladi, ularning har biri o'zining afzalliklari va kamchiliklariga ega. Odatda, ilmiy asoslangan prognoz usullar kombinatsiyasi yordamida ishlab chiqiladi. Eng ko'p qo'llaniladigan usul bu ekstrapolyatsiya - mavjud tendensiyalarni prognoz davriga o'tkazish usuli eng ko’p qo’llaniladi. Biroq, ekstrapolyatsiya usuli faqat barqaror ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish sharoitida qo'llanilishi mumkin.
Shuning uchun ekstrapolyatsiya usuli tegishli sohalar mutaxassislarining fikrlarini solishtirishga asoslangan va kadrlarga bo'lgan ehtiyojning yangilangan prognozini ishlab chiqish imkonini beradigan ekspert baholash usuli bilan to'ldirilishi kerak. Agar mehnat bozorini shakllantirish tendentsiyalari beqaror bo'lishi kutilsa va ko'rsatkichlar o'rtasida sabab-oqibat bog'liqliklari mavjud bo'lsa, omil tahliliga asoslangan iqtisodiy va matematik modellar qo'llaniladi.
Agar statistik materiallar etarli bo'lmasa, taxminlar mehnat bozorini prognoz qilish uchun mustaqil vosita sifatida ishlatiladi.
Shu bilan birga, bu holatda qo'llaniladigan usullar ishchi kuchi tarkibidagi sifat o'zgarishlarini etarli darajada aniqlash va bashorat qilishga imkon bermaydi. Ushbu kamchilikni bartaraf etish uchun hozirgi vaqtda murakkab iqtisodiy-matematik modellar bilan bir qatorda ekspert baholash usullari, me’yoriy usullar va milliy mehnat bozorlarini xalqaro taqqoslash usullari qo‘llanilmoqda.
Mehnat bozorini prognozlash bo'yicha xorijiy tajribani tahlil qilish bizga quyidagi xulosalar chiqarish imkonini beradi:
-mehnat bozorini prognozlash iqtisodiy rivojlanishni makroiqtisodiy prognozlashning tarkibiy qismi bo'lib, kamida 5-10 yilni qamrab olishi kerak;
- iqtisodiyotning ishchi kuchiga bo‘lgan talabini prognozlashda mehnat bozorida ishchi kuchiga talab va taklifni shakllantirishning asosiy omillarini hisobga olish zarur;
- iqtisodiyotning ishchi kuchiga bo‘lgan talabi prognozlarining to‘g‘riligi iqtisodiyot rivojlanishining makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarini ishchi kuchiga bo‘lgan talab bilan bog‘lash, tegishli statistik ma’lumotlar bazasi va ular asosida tuzilgan hisob-kitoblarga asoslanadi;
- bashorat qilish uzluksiz xarakterga ega bo'lishi, bashorat qilishning turli xillari uchun ham, ularni jamlashning turli darajalarida ham prognoz ko'rsatkichlarining uzluksizligi va izchilligini ta'minlashi kerak.
