Aqsh mehnat statistikasi burosida makroiqtisodiy bashorot bosqichlari

1.2.BANDLIK VA MEHNAT BOZORINI PROGNOZLASH TIZIMINI SHAKLLANTIRISHNING XORIJIY TAJRIBASI

Mamlakatimizning innovatsion rivojlanish yo'liga o'tishi, va yangi kasblarning paydo bo‘lishi kadrlarga bo‘lgan ehtiyojni miqdoriy va sifat jihatidan prognozlash hamda kadrlar tayyorlashning tegishli kasbiy-malakaviy tuzilmasini yaratish zaruratini tug‘dirdi.

Shu munosabat bilan, ishchilarning kasbiy malaka guruhlari qatorida mehnat resurslari balansi va iqtisodiyotning kadrlarga bo'lgan ehtiyojidan iborat mehnat bozorini prognozlash tizimini yaratishga xorijiy yondashuvlarni o'rganish va ulardan foydalanish O‘zbekiston uchun amaliy qiziqish uyg'otadi.
Xorijiy amaliyotda mehnat bozori va iqtisodiyotning kadrlarga bo‘lgan ehtiyojini kasbiy malaka asosida prognozlash bo‘yicha boy tajriba to‘plangan. Bu sohada yetakchilar AQSH, Germaniya, Buyuk Britaniya, Avstraliya, Fransiya, Kanada hisoblanadi
Uzoq vaqt davomida AQSh Mehnat statistikasi agentligi iqtisodiyotni muvozanatli rivojlantirish va iqtisodiyotning turli darajadagi kadrlarga bo'lgan ehtiyojlarini rejalashtirish imkonini beruvchi makroiqtisodiy modelni muvaffaqiyatli qo'lladi. Asosiy prognozlash vositasi V. Leontyev tomonidan ishlab chiqilgan tarmoqlararo muvozanat balansi bo'lib, u xalq xo'jaligi va uning alohida hududlari rivojlanishini tahlil qilish va prognoz qilish imkonini beradi. Leontyevning “xarajatlar - ishlab chiqarish” modeli universal hisoblanadi, chunki makroiqtisodiy muvozanat va iqtisodiy o'sishni matematik talqin qilish imkonini beradi. Keyinchalik, V. Leontyev ishlanmalari asosida iqtisodiyotning malakali kadrlarga bo'lgan ehtiyojini bashorat qilish uchun professor Robert Cheyz tomonidan "Chase modeli" yaratildi. "Chase modeli"dan AQSH Mehnat statistikasi agentligi tomonidan iqtisodiyotning malakali kadrlarga boʻlgan ehtiyojini bashorat qilishda faol foydalaniladi.
AQSH mehnat statistikasi burosida makroiqtisodiy bashorot bosqichlari

Mehnat bozori	Ishchi kuchiga talab
Ishchi kuchining sifati va tarkibi. Demografik vaziyatning rivojlanish ssenariylari. Aholi guruhlari rivojlanishini bashorat qilish (jinsi, irqi, yoshi va boshqalar).	336 ta iqtisodiy faoliyat (Iqtisodiy faoliyatning Shimoliy Amerika tasnifi bo'yicha) va 754 ta kasb (kasbiy tasnif standarti)
Birlashtirilgan iqtisodiy ko’rsatkichlar	Sanoat tarmoqlari bo'yicha bandlik
Quyidagilarni o'z ichiga oladi: - makroiqtisodiy ko'rsatkichlar; -demografik, moliyaviy va valyuta siyosati; - xalqaro munosabat; - energiya tashuvchilar narxi	Bandlik = tarmoq ishlab chiqarishi / unumdorlik
Natija: YaIM, bandlik darajasi, ishsizlik darajasi, inflyatsiya, mehnat unumdorligining o'sish sur'ati, savdo balansi, taqchillik / federal byudjet profitsiti	Mehnat unumdorligining o'sish sur'ati. Ishlab chiqarish hajmining o'sish sur'ati
Yalpi talab	Yalpi talklif

Soddalashtirilgan kasbiy tasnif tizimiga egaligi Amerika modelining afzalligi hisoblanadi. Qo'shma Shtatlarda 840 ta kasbni o’zida qamrab olgan Standart kasbiy tasniflash siyosati qo'mitasi (SOCPC - Standard Occupational Classification Policy Committee) faoliyat yuritadi.

Iqtisodiyotning kadrlarga bo'lgan ehtiyojini prognozlash makroiqtisodiy prognozlashning ajralmas qismi bo'lib, alohida usullar va modellar asosida amalga oshiriladigan o'zaro bog'liq olti bosqichdan iborat:
1. Ishchi kuchining soni va demografik tarkibi.
2. YaIM va tarmoqlar va mahsulot turlari bo‘yicha yalpi talab.
3. Tarmoqlararo oqimlar (“xarajatlar - ishlab chiqarish” matritsalari).
4. Mahsulot chiqarish.
5. Bandlikning tarmoq tarkibi.
6. Bandlikning kasbiy va malakaviy tarkibi.
Shunday qilib, ishchilarning kasbiy va malakaviy tuzilmasining prognozi makroiqtisodiy prognozlar ro'yxatiga kiritilgan. Ushbu prognozlar 50 yildan ortiq vaqt davomida keng auditoriya uchun tuzilgan va nashr etilgan. O‘tgan yillar davomida mehnat bozorini yuqori darajada aniqlik bilan prognoz qilish imkonini beruvchi axborot-statistik ma’lumotlar bazasi to‘plangan.
Ishchilarning kasbiy va malakaviy tarkibi va mehnatga qo'shimcha ehtiyojning prognozi (har bir kasb uchun zarur bo'lgan tayyorgarlik darajasini ko'rsatadigan) to'rtta blokdan iborat:
1. Aholining demografik rivojlanishi va iqtisodiy faolligini hisobga olgan holda ishchi kuchi soni (jinsi, yoshi, irqi va millatiga qarab) ning 128 ta guruh bo’yicha prognozi.
2. Mehnat unumdorligi va bandlik dinamikasi ko'rsatkichlarini hisobga olgan holdagi iqtisodiy o'sishning makroiqtisodiy prognozi.
3. Bandlik darajasi eng tez oʻsayotgan yoki kamayayotgan 20 ta tarmoqni ajratib koʻrsatgan holda iqtisodiyotning 200 ta tarmogʻi boʻyicha ishlab chiqarishni rivojlantirish prognozi.
4. Ish bilan band bo‘lganlarning kasbiy tarkibi va va ularni asosiy tarmoqlarda taqsimlash bo’yicha prognozi:
a) ish bilan band bo‘lganlarni ishchi kuchiga bo’lgan talab istiqbolini aniq tahlil qilgan holda 500 ta kasb bo‘yicha taqsimlash;
b) bandlar sonining eng ko’p o‘sishi va eng ko’p qisqarishini hisobga olgan holda 30 ta kasb bo‘yicha taqsimlash;
d) band bo'lganlarni tayyorlik darajasiga ko'ra taqsimlash.
AQSH Mehnat statistikasi agentligi tomonidan qoʻllaniladigan makroiqtisodiy model iqtisodiyotni mutanosib rivojlantirish va iqtisodiyotning turli darajadagi tayyorgarlikka ega boʻlgan kadrlarga ehtiyojini rejalashtirish imkonini beradi.
Iqtisodiyotning kadrlarga bo'lgan joriy va istiqboldagi ehtiyojlarini aniqlash uchun ish beruvchilar, ekspertlar va rekruting agentliklarining so'rovlaridan faol foydalaniladi. So'rovlarni o'tkazish rasmiy statistik hisobot ma'lumotlarini yuqori darajadagi aniqlik va xodimlarning kasbiy va malakaviy tuzilmasini batafsil bayon qilish bilan prognozlarni olish imkonini beradi. So'rovlar asosida korxonalarda ishchi kuchi harakatining yo'nalishlari va intensivligi aniqlanadi.
AQSh Mehnat statistikasi agentligining statistik xatolik doirasidagi metodologiyasi 10% atrofida bo'lib, iqtisodiyotning kadrlarga bo'lgan prognoz ehtiyojlarini etarlicha yuqori aniqlik bilan aniqlash imkonini beradi. Mehnat bozorini prognozlash bo'yicha Amerika tajribasi amaliy qiziqish uyg'otadi, chunki bu yerda hisoblash usullarini amalga oshirish va statistik ma'lumotlarni uzoq muddatli to'plash natijalarini kuzatish mumkin.
Avstraliyada hukumat buyurtmasiga ko'ra, MONASH nomli makroiqtisodiy prognozlash modeli ishlab chiqilgan. Bu iqtisodiyot tarmoqlari bo’yicha bandlikni prognozlashni o'z ichiga oadi.