1.3. O‘zbekistondagi aktinometrik stansiyalar Hozirgi vaqtda O‘zbekiston hududida O‘zgidrometga qarashli agro va gidrometeorologik shu jumladan aktinometrik stansiyalar faoliyat olib bormoqda. Ularning hudud bo‘yicha joylashish kartasi 1.1-rasmda keltirilgan.
Bizning ishimizda asosiy maqsad hududda joylashgan aktinometrik stansiyalardan olingan ma’lumotlarni tadqiq etishdir. Ishimizda Qoraqolpog‘iston, Taxiatosh, Tomdi, Toshkent, Qizilcha, Farg‘ona, Samarqand va Termiz aktinometrik stansiyalaridir.
Qoraqolpog‘iston aktinometrik stansiyasi dengiz sathidan 124 m balandlikda joylashgan. O‘zbekistonning shimoliy, shimoli-sharqida shimoliy Ustyurt platosida joylashgan. Markaziy Qozog‘iston umuman olganda landshaft shakllanishi Qoraqolpog‘iston Ustyurt geologik geomorfologik sharoitlarining birligi nuqtai nazardan emas balki, tabiiy geografik birlik sifatida qaralishi mumkin. Ammo iqlimiy jihatdan Yevropa va Osiyo hududlari joylashgan bu hududning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud, ya’ni cho‘l zonasida joylashgan Ustyurtda O‘zbekistonning qolgan xududlari uchun subtropik iqlim mintaqasining barcha xususiyatlariga ega.
Shimoliy Ustyurt mintaqasi faqatgina sharqiy qismida 150 m balandlikda joylashgan. Tekislikda dengiz sathidan 220-250 m balandda joylashgan. Neogen platosi mintaqa landshafti 90% ulushini tashkil etadi. Stansiya Orol dengizi atrofidagi hududdan 120 km uzoqlikda joylashgan. Saksavul 57 km keng 2 m balandlikda stansiyaning 4 km shimoliy g‘arbiy qismida boshlanadi va janubi sharqiy yonida taxminan 800 m masofada stansiyaga keladi. Stansiya atrofidagi tuproqlar Yer osti suvlari 4 m chuqurlikda joylashgan. Meteorologik stansiya tekislikda joylashgan. Har tomonlama ochiq joyda stansiya atrofida 100 m xech narsa yo‘q.
Taxiatosh aktinometrik stansiyasi Amudaryoning chap qirg‘og‘ida dengiz sathidan 76 m balandlikdagi Turon viloyatidagi Quyiamudaryo tumani tarkibiga kiruvchi Chimboy tabiy-geografik hududida joylashgan. Orol dengizi bo‘ylab alyuvial delta tekisligidir va u 90-100 m. Xorazm vohasining o‘ziga xos xususiyati deltasi tekisliklardagi madaniy landshaft va sug‘oriladigan o‘tloqli tuproqlari bilan mos keladigan terassalardir.
Kuzatish platformasi Qoraqum cho‘lining shimoliy-g‘arbiy qismida, Amudaryoning chap qirg‘og‘idan 2,5 km masofada, Taxiatosh shahridan 1000 m shimolda joylashgan. Stansiyaning atrofidagi joylarda bazan kichkina barxanlar kesiladi. Amudaryo daryosi bo‘yida o‘simliklar buta shaklida mavjud, madaniy o‘simliklar alohida sug‘oriladigan maydonlarda sodir bo‘ladi. Tuproqlar qumloq va loy chuqurliklarida qumli va qumli qumoqdir. 3,5 m chuqurlikdagi er osti suvlari shimoli-sharqdan 200 m balandlikda, kengligi 40 m bo‘lgan kanaldir. Janubga 650 m balandlikda temir yo‘l bo‘ylab 4-5 m balandlikda qurilish mavjud. Mintaqadan 150 m janubi g‘arbda meteorologik stansiya binosi joylashgan. meteorologik stansiyada tuproqlar alohida qafas bilan qoplangan bo‘lib qumli qumloqdir.
Tomdi aktinometrik stansiyasi Turon viloyati qizilqum tabiiy-geografik okrugining shimoli qismida dengiz sathidan 236 m balandlikda joylashgan. Relef jamankumning qumli massivi bo‘lgan tog‘oldi tekislikdir. Janubda Tomditau tog‘ tizmasi joylashgan bo‘lib, dengiz sathidan 922 m balandlikda. Landshaft kulrang-jigarrang tuproqlarda shuvoqli pastki tog‘ jinsli prolyuvial tekislikka xosdir.
Kuzatuv platformasi 1000-1200 m kenglikdagi barxanlar bilan chegaralangan kichik vodiyda joylashgan. Vodiy Qizilqum qumlarining markaziy qismida joylashgan. 500 m balandlikdagi Jetimtau kichik tog‘ tizmasi shimolga 20-25 km masofada joylashgan bo‘lib, g‘arbdan sharqqa o‘tib boradi. Janub va janubi-g‘arb tomondan 5-25 km masofada Tomditau tog‘ tizmasiga cho‘zilgan va boshqa yo‘nalishlarda 380 m balandlikdagi qum cho‘llari cho‘zilgan.
Atrofdagi tuproqga qumli, sabzavot va qovun ekinlari uchun ishlatiladigan qumli tuproqli qatlam xosdir. Meteorologik maydoncha binolar va daraxtlar bilan o‘ralgan, binolar va daraxtlarning balandligi 3-7 m ni tashkil qiladi. Janubi-sharq va sharqda 400-450 m masofada joylashgan maydon tog‘larning shakllantiruvchi ko‘tarilib, g‘arbdan sharqqa yo‘nalish bo‘yicha tepaliklar balandligi 10-15 m ni tashkil etadi. Er osti suvlari 5-6 m chuqurlikda joylashgan.
