Anguage and literature til va adabiyot

Jahondan ko‘z yumsam, sharobg‘a yuvib,

Tok zangidan menga bir tobut qiling. (Umar Xayyom)

2. Qaro yerga qo‘yib bosh

Bir qizgina 

uxlaydi.

Ko‘zlariga to‘lib yosh

Hur qizgina 

uxlaydi. (M.Yusuf, “Uyqudagi qiz”)

3. Tuzalmaydi dardim mening,

O‘lsam kerak.

Tuproq bilan og‘a-ini

Bo‘lsam kerak. (M.Yusuf, “Mening dardim”) 

Yuqorida berilgan she’rlarda “vafot etmoq” tushun-

chasi 1-she’rda “ko‘z yumsam”, 2-she’rda “uxlaydi”, 

3-she’rda “o‘lsam” va “Tuproq bilan og‘a-ini bo‘lsam ker-

ak” jumlalari bilan ifodalangan. Aslida ko‘z yummoq, ux-

laydi, tuproq bilan og‘a-ini bo‘lish ifoda shakllari seman-

tik jihatdan “vafot etmoq” so‘zidan tubdan farq qilsa-da, 

muallif tomonidan qo‘llangan turli ma’nodagi leksik bir-

liklar she’rning ta’sir kuchini oshirgan. Ta’kidlash lozim-

ki, badiiy til o‘z imkoniyatlarini, eng avvalo, yozuvchi-

ning so‘z qo‘llash mahorati tufayli namoyon qiladi. So‘z 

qo‘llashning san’at darajasida ekanligini baholash, eng 

avvalo, so‘z, uning ma’nosi va bu ma’noning tuzilishi-

ni aniq tasavvur etish, anglash bilan bog‘liq. Shuning 

uchun ham she’riy nutqdagi badiiy so‘z boshqa so‘zlar 

bilan sintagmatik munosabatga kirishar ekan, turli uslu-

biy bo‘yoqlar, she’riy janrga xos nozik ma’no ottenkala-

rining o‘zaro munosabati pragmatik ma’noni shakllanti-

rish uchun xizmat qiladi. 

She’riy kontekstda badiiy bo‘yoq olgan, turli rang-ba-

rang ma’no ifodasi uchun xizmat qiladigan lug‘aviy 

birliklar ifoda imkoniyatlarini kengaytiradi, kontrast 

holatlarni yuzaga keltiradi, sujet mukammalligi uchun 

xizmat qiladi, tagma’no ifodasi birinchi planga chiqa-

di. Masalan, Ulug‘bek Hamdamning “Yomg‘ir yog‘ar” 

she’rida: 

Yomg‘ir yog‘ar, men-chi, tinaman!

Yomg‘ir yog‘ar, yashagim kelmas.

Yomg‘ir yog‘ar, esdan chiqar tan,

Yomg‘ir yog‘ar, qayg‘u ham abas, –

satrlarida “yomg‘ir yog‘ar” birikmasi har bir misra boshi-

da anafora tarzida bir xil takrorlanib kelgan bo‘lsa-da, uni 

o‘qigan kitobxon har bir misradagi “yomg‘ir yog‘ar” birik-

masi zamirida turli xil mazmun yashiringanligini ilg‘ab 

oladi: