Anguage and literature til va adabiyot

Foydalanilgan adabiyotlar

1. Jaloliddin Rumiy. Fihi ma fihi. / Islom tasavvufi manbalari. – Toshkent: O‘qituvchi, 2005. 186–191-betlar.

2. Abdurahmon Jomiy. Tanlangan asarlar. – Toshkent:

 G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti.

3. Блок А. Записные книги. – Москва: Художественная литература, 1965.

4. Вандриес Ж. Язык. – Москва, 1937.

5. E.Begmatov, A.Madvaliyev.O‘zbek tilining izohli lug‘ati. –  Toshkent: “O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy 

nashriyoti.

7. To‘ra Sulaymon. She’rlar. oriftolib.uz.htm

---

40

e-mail: [e-mail]

2020-yil 1-son

Kichik tadqiqot

Nutqiy muloqot turli ta’lim bosqichlarida farqli lingvo-

didaktik asoslarda kechadi. S.I.Lvovaning ma’ruzachi 

nutqiga nisbatan aytgan fikrlarini dialogik nutqqa ko‘chi-

radigan bo‘lsak, teng saviyadagi suhbatdoshlar darslar-

da o‘rganilayotgan til hodisalari hajmida gapirsa, katta 

yoshdagilar bilan so‘zlashganda farqli til hodisalaridan 

foydalanishlariga to‘g‘ri keladi. O‘zaro so‘zlashayot-

ganlar, odatda, biror masala atrofida fikr almashadilar. 

Bir-biriga savol berib, javob qaytarayotgan o‘quvchilar 

mavzudan chetga chiqmaslikka harakat qilishlari, uni 

yodda tutishlari kerakki, bu narsa ikki tomonning bir-bi-

rini anglashi, shunga tayyorgarlik ko‘rishida muhim rol 

o‘ynaydi. S.I.Lvovaning ta’kidlashicha, “Suhbatdoshni 

qiziqtiradigan narsalar haqida savol berish, javobda 

shunga loyiq faktlar keltirish kerak. O‘z suhbatdoshining 

qiziqishini nazarda tutish, unga e’tiborli bo‘lish, sami-

miylik bilan muomala qilish, ichki madaniyatini namo-

yon etish lozim”. E’tiborlilikni so‘z bilan bildirib turishga 

doir (“Yaxshi”, “Zo‘r”, “Qoyil!”) etiketlar turli xalqlarda 

farqlanadi. Muloqot chog‘ida buni qandaydir yo‘l bilan 

hisobga olishni o‘rgatish kerak. Suhbatdoshiga e’tibor-

lilikni ifodalovchi birliklarni gapirib turish ham muomala 

odobini egallaganlik, ya’ni madaniyatlilik belgisi sana-

lishi tabiiy. Muloqotning bu kabi tashkiliy omillari o‘zi-

ga xos vositalar, so‘z shakllari, nutqiy qoliplar asosida 

amalga oshiriladi. 

Fikr almashinuv jarayonida aytilayotgan gaplar-

ga befarq kishi bilan suhbat davomli bo‘lmasligi aniq. 

Binobarin, u o‘zi kutgan yangi ma’lumotga ham ega bo‘la 

olmaydi. Tashkiliy omillarning bir qismi suhbatdoshlarni 

axborot almashinuviga da’vat etmasa, boshqa bir qismi 

shunga yaqinlashadi. So‘zlovchining o‘z suhbatdoshi-

ga bo‘lgan e’tibori uning diqqatini tortish, salomla-

shish, tanishish, xayrlashish, kechirim so‘rash, minnat-

dorchilik bildirish, tabriklash, taklif, iltimos, ma’qullash, 

norozilik, maslahat berish, kompliment tashlash (gap 

otish) kabi luqmalarida namoyon bo‘ladi. Qiyoslang:

 Afv 

eting, valine’mat! Befarosat iningizni afv eting. Ofarin! 

(O.Yoqubov).  Bunday hollarda so‘zlovchining ovoz 

ohangi o‘ziga xos bo‘lib, u muayyan vaziyatdan kelib 

chiqqan holda rasmiy, norasmiy, betaraf (neytral), famil-

yar, dabdabali kabi shakllarda bo‘lishi mumkin. Yana 

qiyoslang: Mayli, ular bilan o‘zimiz gaplashib olamiz, – 

dedi Kartashov kulib. (S.Zunnunova) 

Luqmalardan ba’zilari odatdagi doimiy (masalan:  

Iltimos. Bir savob ish qilgin. Rahmat), ba’zilari esa do-

imiy bo‘lmagan individual (masalan: Qani, qani-qani, 

xo‘sh-xo‘sh) hisoblanadi. Mazkur nutqiy vositalarning