|
erkin rivojlantiruvchi faoliyat, ya’ni bola uyinni uzi tanlaydi, unda faol ishtirok etadi. Bunda birinchi navbatda yakuniy natija emas, balki uyin jarayoni muhim ahamiyatga ega;
ijodiy xarakter, ya’ni uyin jarayonida bolalar uchun ijod kilishga katta imkoniyatlar mavjud;
emotsional ta’sir – bola uyinda markaziy urin egallashni xoxlaydi, g’olib bulishga intiladi, bu bolaning faolligini oshirishga yordam beradi;
asosiy va kushimcha koidalar uyin mazmuni, uni mantikiy ketma-ketligini belgilaydi.
¤yin strukturasiga maksad, rejalashtirish, maksadga erishish, natijalarni tahlil kilish kabi komponentlar kiradi. ¤yinning eng asosiy xususiyati uning ijodiyligidadir. U uzaro kurash, musobakalashish, rakobat shaklida namoyon buladi.
Nazariy jihatdan uyinga faoliyat, jarayon va ukitish metodi sifatida karash mumkin.
¤yin faoliyat sifatida maksadni belgilab olish, rejalashtirish va amalga oshirish, natijalarni tahlil kilishni kamrab oladi va bunda shaxs sub’ekt sifatida uz imkoniyatlarini tula amalga oshiradi.
¤yinli faoliyatni motivatsiyalash uyin xarakterining musobakalashish shartlari, shaxsning uzini namoyon kila olishi, uz imkoniyatlarini amalga oshirish ehtiyojlarini kondirishdan kelib chikadi.
Jarayon sifatida uyin tuzilmasi (G.K. Selevko ta’biricha) kuyidagilarni kamrab oladi:
uynash uchun olingan rollar;
bu rollarni ijro etish vositasi bulgan uyin harakatlari;
hakikiy narsalarni shartlilarga almashtirish;
uyinda ishtirok etuvchilarning real uzaro munosabatlari;
uyinda shartli ravishda yaratilgan syujet (mazmun).
Ґar kanday texnologiyada, jumladan, uyin texnologiyalarida ham, ukuv maksadi anik belgilanishi zarur. Bu texnologiyaning asosiy negizidir. Maksad tug’ri kuyilishi uchun tarbiyachi bolaga nimani urgatmokchi bulganligini bilishi kerak. Bitta mashg’ulotda bitta maksad kuyilishi maksadga muvofik. Masalan, bolalarni 3 rakami bilan tanishtirish yoki yil fasllari hakida tushuncha berish va h.k.
¤yin texnologiyalari (ayniksa, bog’cha bolalari uchun) rivojlantiruvchi maksadlarni (bolaning idrok, xotira, dikkat, tafakkuri rivojlantirish) amalga oshirishi ham mumkin. Bunda uyin jarayonida yakuniy natija kura muhimrok buladi.
Maktabgacha ta’lim tizimida pedagogik uyinlarning shakllari va amalga oshirish metodlari. Pedagogik ijrochilik uyinlarini bola uch yoshdan boshlab uzlashtira boshlaydi. SHu yoshga kelib bola odamlar urtasidagi munosabatlar bilan tanisha boshlaydi, hodisalarning ichki va tashki tomonlarini ajrata boshlaydi, uzida ichki kechinmalarni seza boshlaydi. Ularga munosabat bildiradi.
Maktabgacha yoshda bolalar uyin faoliyatini uzlashtira borib ijtimoiy kadrli va ijtimoiy baholanuvchi faoliyatga tayyorlana boshlaydilar. Maktabgacha ta’lim tizimida kullaniladigan pedagogik uyinlarning kuyidagi turlari mavjud:
1. Bolalar kayfiyatini kutaruvchi.
2. Hamkorlikka chorlovchi.
3. Bolalarni uzligini namoyon etishga chorlovchi.
4. Bolalarda uziga ishonch hissini shakllantiruvchi, jismoniy va intellektual muommolarni yukotishga karatilgan.
5. Maktabgacha bolalar xatti-harakatidagi cheklanishlarni tavsiflovchi (diagnostika).
6. Bolalar shaxsi strukturasiga ijobiy korrektsiyalar beruvchi.
7. Millatlararo bag’rikenglikni shakllantiruvchi.
8. Bolalarda ijtimoiy, jamoaviy munosabatlarni shakllantiruvchi uyinlar.
Pedagogik uyinlarni kuyidagicha tasniflash mumkin:
Faoliyat turlariga karab: ijtimoiy intellektual, mehnat, ijtimoiy va psixologik uyinlar.
Pedagogik jarayonlarning xarakteriga karab: ta’lim-tarbiyaviy, rivojlantiruvchi, mahsulotli, ijodiy, psixotexnik uyinlar.
¤yinlar metodlariga karab: predmetli, syujetli, badiiy rolli, hodisalarni tasavvur etuvchi va dramalashtiruvchi uyinlar.
Predmetlar asosidagi uyinlar: matematik, biologik, ekologik, musikali, texnikaviy, jismoniy tarbiyalovchi, iktisodiy tejamkorlik va ishbilarmonlik, tadbirkorlikni rivojlantiruvchi uyinlar. ¤yin vositalari buyicha: uyin vositalari (koptok, piramida, kub va boshk.) bilan amalga oshiriladigan uyinlar va uyin vositalarisiz amalga oshiriladigan uyinlar xontaxta ustida, xonada va dalada uynaladigan uyinlar, komьpyuter va televizor uyinlari, uyinning texnik vositalari harakatlanuvchi va statsionar namunalar vositasidagi uyinlar.
Maktabgacha ta’limda yoshi kattalarning tuplagan tajribasini kichik yoshdagilarga singdirish jarayonida uyinlar ta’lim metodi sifatida namoyon buladi. ¤yin metodlariga karab maktabgacha ta’lim vazifalaridan kelib chikib, predmetli, syujetli-ishchan, dramalashtirilgan uyinlardan keng foydalaniladi.
Maktabgacha ta’limda rivojlantiruvchi pedagogik uyinlarni ukuv tarbiya jarayonida kullash kuyidagi uziga xos xarakterga ega buladi. Birinchidan, rivojlantiruvchi pedagogik uyinlar maxsus topshiriklar majmuasidan iborat buladi. Ikkinchidan, uyin faoliyatidagi topshiriklar rangli kublar, g’ishtchalar, kvadratlar, plastilin, karton kog’ozlar, konstruktor–mexanik majmualarida turli ornament, rasm va jimjimador predmetlar vositasida amalga oshiriladi. Uchinchidan, topshiriklar mustakil bajarilishini ta’minlash maksadida ularni osondan kiyinga tomon, anik vakt oralig’ida sifatli bajarilishini ta’minlash darkor.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida interfaol o’yinlardan foydalanish ijobiy natijalarga olib keladi. Bu uyinlar jarayonida bola passiv ob’ektdan faol sub’ektga aylanadi. Tarbiyachining asosiy vazifasi esa uyinni tashkil etish, bolalar ijodiga sharoit yaratishdan iborat.
Interfaol uyinlar jarayonida bola mustakil fikrini tug’ri bayon etishga, boshkalarni tinglashga urganadi, boshkacha kilib aytganda interfaol uyinlar orkali kelajakda har bir bola uchun zarur bulgan ijobiy sifatlar shakllantiriladi. Interfaol uyinlarni samarali utkazish uchun kuyidagi koidalarga e’tibor berish lozim:
Mashg’ulot oldidan bolalar uyin koidalari va mazmunini kay darajada tushunganliklarini aniklash.
Bolalarni yosh xususiyatlari va bir-birlariga bulgan munosabatlarini hisobga olish.
Ґar bir bolaning kobiliyati va psixologik xususiyatlarini e’tiborga olish.
¤yin jarayonida bolalarga kizik bulgan materiallardan foydalanish.
Dikkat va e’tiborni jalb etadigan uslublarni izlab topish.
Bolalarga rollarni tug’ri taksimlash.
¤yindan kanday maksadda foydalanish mumkinligini bilish.
¤yinning asosiy boskichlari hakida tasavvurga ega bulish va natijalarini prognoz kilish.
Pedagogik nuktai nazardan tug’ri tashkil etilgan uyin bolaning axlokiy, irodaviy xususiyatlarini shakllantirish bilan birga uni bilim olishga, atrofdagi olam sirlarini ochishga kizikish uyg’otadi. SHuning uchun maktabgacha ta’lim muassasalarida uyin texnologiyalaridan keng foydalanish kerak.
¤yinlar texnologiyasi tushunchasi pedagogik texnologiyaning tarkibiy kismidir. ¤yin texnologiyasi an’anaviy ta’limdagi uyin metodidan uzining anik maksadi, amalga oshirish kerak bulgan jarayonlarning mantikiy ketma-ketligi va uzaro bog’likligi, oldindan belgilangan natijalarga erishish kafolati bilan fark kiladi.
Xulosa kilib shuni ta’kidlash kerakki, yukoridagi nazariy asoslardan foydalanish maktabgacha ta’lim-tarbiya jarayoni samaradorligini oshirishga xizmat kiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. –T.: “O’zbekiston”, NMIU, 2016 y. -76 b.
O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni “Ma’rifat” gazetasi 1997 y 1 oktyabr.
O’zbekiston Respublikasining “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” “Ma’rifat” gazetasi 1997 y 1 oktyabr.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish to’g’risida”gi Qarori. “O’zbekiston ovozi” gazetasi, 2017 y. 1 yanvar, № 1-son (32.216).
Karimov I. A. O’zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida.
T.: O’zbekiston, 2011 y.
6. Karimov I. A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. Toshkent. “Ma’naviyat”, 2008 y, -176 b.
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublika-sini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi Farmoni. “Xalq so’zi” gazetasi, 2017 yil, № -soni.
Do'stlaringiz bilan baham: |
