Amea folklor institutu

Elli birde adam, sevecen, soylu,
Kadının çehresi, az hüzün dolu,
Müşterek yasamın, sonucudur bu,
Bunun değerini bilmeli insan.
Kadın olgunlaşır, elli ikide,
Bakışı anlamlı, sevdası gözde,
İkinci baharı, yaşar bu yaşta,
Sevdası, en büyük destek insanın.
Elli üçte, ikisi de olgunlaşır,
Vücutlar yağ bağlar, az dolğunlaşır,
Tavırlar tamamen farklı gelişir,
Duyguları, hassaslaşır insanın.

(Yorgancıoğlu, 1999: 3-125)
Vücudnamələrdə yaşlar üzrə paralellər həm hər bir vücudnamədə semantik ardıcıllıqla verildiyi kimi, həm də ayrı-ayrı mətnlərin müqayisəsi zamanı hər yaş qrupunun səciyyəvi xüsusiyyətləri ilə bağlı paralellər müşahidə olunmaqdadır. Daha doğrusu, ümumilikdə vücudnamələr forma baxımından fərqli olmasına baxmayaraq, məzmunca bir-biri ilə səsləşməkdədir və uşaqlıq, gənclik və qocalıq dövrlərinin bənzətmə və müqayisələri çox zaman bir-birini tamamlamaqdadır. Belə ki, diqqətlə nəzər saldıqda vücudnamələrin başlanğıcında, ortasında və sonunda müxtəlif semantik bənzərliklərin olduğu üzə çıxır. Bu isə onunla bağlıdır ki, vücudnamələrdə bir qayda olaraq, dini motivlər əsasında, ümumiyyətlə, insan övladının yaranması, bu dünyaya gəlişi və yaşayışı, eləcə də, ömrünün son günləri, canını Əzrailə təslim etməsi və axirət dünyası təsvir edilir. Məhz bu təsvirlərdə istifadə edilən obrazlar və məcazlar sisteminin semantik paralelliyi diqqəti cəlb edir. Hətta bu qəliblərdən bəziləri ümumxalq danışıq dilində də istifadə edilməkdədir. Bunlardan ən birincisi, təbii ki, uzun bir ömrün iki günə bənzədilməsidir:
Eli boş geldim, eli boş gittim,
İki günlük ömür için dünyaya.
(Kaya, 2004: 360)
İnsanın bu dünyada ömrünün bir ana bənzədiyi və göz qırpımınca ötüb-keçdiyini Qaracaoğlan aşağıdakı şəkildə ifadə edir:
Karac’oğlan eydür yakıp yandırdın,
Aşkın dolusunu verdin kandırdın,
En sonrada Azrâil’i gönderdin,
Birden doğmamışa döndürdün ben (Kaya, 2004: 213-214)
Bu vücudnamə ilə paralellik təşkil edən aşağıdakı misralar diqqəti cəlb edir:
Ben de bu dünyaya üryan gelmişim,
Sonunda soyunur üryan olurum.
Bu dünyaya gelen göçmekte daim,
Ben de onlar gibi kervan olurum. (Kaya, 2004: 352-355)
Əslində bu dünyaya üryan gəlib, üryan getmək və ya ilk nümunəmizdə qeyd edildiyi kimi, əli boş gəlib, əli boş getmək maddi baxımdan fani dünyaya bağlanmamağı tövsiyə edir və dünya malının dünyada qalacağına işarədir. Türkmən ədəbiyyatından alınmış başqa bir vücudnamədə isə bunun semantik paraleli olaraq “yalan cahan” ifadəsi işlədilir.
Dokuz ay, dokuz sagat,
Eyäm berdi kanagat,
Perman boldy, yetdi wagt,