Аmаliy mashg’ulotlаr mavzulari 1-amaliy mashg‘ulot ekologiya fanining bo’lumlari. Mashg‘ulotning maqsadi

Atmosfera havosining iqtisodiy zararlari. 
Atmosferaning ifloslanishi turar joy va kommunal xo’jaliqka, qishloq va o’rmon 
xo’jaligiga, sanoatga, tarixiy tibbiy yodgorliklarga ham ta`sir etadi. Natijada xalq 
xo’jaligiga katta zarar etkazadi. Atmosfera ifloslanishining keltirgan zararlarini 
quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin. 
a)
Atmosferaning ifloslanishi tufayli materianing emirilishi va temirni 
korroziyaga uchrashi. Bunda atmosferadagi chang, qurum, kattik zarrachalar va ba`zi 
gazlarning ta`sirida binolar, inshootlar, metallar emiriladi. Kiyim-kechak va 
gazmollarning buyoqlari bo’ziladi, qadimiy tarixiy yodgorliklar nuraydi. Ma`lumotlarga 
qaraganda sanoat rivojlangan atmosferasi iflos katta shaharlarda temir korroziyasining 
tezligi kichik shaharlarga nisbatan 3 barobar, qishloq joylariga nisbatan 20 barobar, 
alyuminiyda esa yuz barobar tez boradi. Qadimiy arxitektura yodgorliklari jumladan, 
O’zbekistonda qadimiy obidalar marmar va bronzadan ishlangan obidalar emiriladi. 
b)
Shaharlarda ayniqsa sanoatlashgan joylarda, atmosfera havosining 
ifloslanishi korxona asbob-uskunalarining kapital remontiga foydalanish muddatini 
o’rta hisobda 1,5 barobar kamaytiradi. 
v) Atmosferaning ifloslanishi natijasida juda ko’p og’ir kasalliklar vujudga 
kelmoqda, kishilar jismoniy va ruxiy kasalliklarga duch kelmoqda, achchik tuman 
(smog) dan ko’plab odamlar kasal bo’lmoqda. 
Bular juda katta va tiklab bo’lmaydigan zarardir. Havoning ifloslanishidan vujudga 
kelgan kasalliklar tufayli odamlarning o’limidan tashqari ularning davolashga kasallik 
varaqasiga, ishga yaroqsiz bo’lib qolganligi uchun nafaqa berish hisobiga davlatlar katta 
zarar ko’rmoqda. 

---

Atmosfera havosining ifloslanishiga avtotransport vositalarining ulushlari. 
g) atmosfera havosining ifloslanishidan qishloq xo’jalik ekinlari xam katta zarar 
ko’radi. Yirik sanoat, metallurgiya, kime, konchilik korxonalari atrofida (5 km radiusda) 
qishloq xo’jalik o’simliklarning hosildorligi 25-30 % ga, sifat ko’rsatgichlari esa 40-
60 % ga kamayadi. Avtomobil` yo’llari atroflaridan bog’lar daraxtlar, tabiiy sharoitiga 
nisbatan 5-10 barobar qisqartiradi. 
Serkatnov avtomobil` yo’llari atrofida ekilgan (poliz, sabzavotlar) ya`ni 
dehqonchilik mahsulotlari tarkibida qo’rgoshin birikmalari ruxsat etilgan me`erdan 
(Nm) 5-20 barobarga ko’p to’planadi. 
d)
Atmosfeoaning ifloslanishi natijasida vujudga kelgan achchik tutundan 
avtomobillarning yurishi, samolyotlarning uchishi qiyinlashib juda ko’p avariyalar 
bo’ladi. 
Masalan, 1962 yili AKSh da atmosferaning ifloslanishidan 20 marta samolyot 
avariyasi bo’lsa, 1964 yili Britaniya orollarida (smogdan) faqat uchta katta magistral 
yo’lda 350 ta fojiali avtomobil` halokati sodir bo’lgan. 
e)
Atmosferaning ifloslanishi ayrim, chunonchi, yarim o’tkazgichlar juda 
aniq priborlar, vakcina va antibiotiklar ishlab chikarishni juda qiyinlashtirib 
yubormoqda. 
Shu sababli havosi ifloslangan AKSh, Yaponiya, Germaniya va boshqa 
mamlakatlarda yarim o’tkazgichlar aniq priborlar, vakcina ishlab chiqarish korxonalari 
havosi toza bo’lgan tog’li rayionlarda ko’rilmoqda. Bular esa o’z navbatida qo’shimcha 
harajatlar (yo’l qurish, turar joy qurish mahalliy kommunal qulayliklarni vujudga 
keltirish va boshqalarni) talab etadi. 
j) Sanoat korxonalarida atmosfera havosiga chiqariladigan juda qimmatbaxo xom-
ashyolar hisoblanadi. Masalan, viloyatimizda paxta tozalash zavodlari kariyb 500 
tonna: chang va tola, gaz sanoati korxonalari 100 mln.m tabiiy gaz, un zavodlari 
150 tonna un changi, gips zavodi 3000 tonna gips changini atmosfera havosiga 
chiqarayapti. Agar atmosfera ushlab kolinsa, bir necha 10 mln. sum tejab kolindi va 
iqtisodiy foyda keltiradi. Shu bilan birga atrof -muhit ham tozalanadi. 
z) atmosferaning ifloslanishi natijasida geografik qobiqning tabiiy holatida 
o’zgarish yuz berib, fotosintez jarayoniga salbiy ta`sir ko’rsatadi va natijada biosferada 
moddalar almashuvi bo’zilishiga olib keladi. Bu esa o’z navbatida vujudga kelgan 
organik moddalar sifatini pasayishiga, atmosferaga chiqadigan kislorod miqdorining 
kamayishiga olib keladi.