20-
21-
22-
6- AMALIY MASHG‘ULOT
23-
MUHIT OMILLARINING INSON
24-
ORGANIZMIGA TA’SIRI.
Mashg‘ulotning maqsadi:
Atrof muhitning inson organizmiga salbiy ta’siri va
keltirib chiqaradigan kasalliklari haqida tushuncha berishi.
Mashg‘ulotning qisqacha mazmuni:
Biz muhit deganda organizmlarni o’rab
turgan barcha omillar yig’indisini tushunamiz. Muhit ko’pincha elementlardan tashkil
topgan bo’lib, ularning
ayrimlari organizm uchun zarur, ayrimlari befarq, uchinchi
birlari esa zararli ta’sir ko’rsatadilar.
Yashash muhiti deb tabiatning bir-biriga o’zaro ta’sir qiluvchi tirik mavjudodlar
bilan qoplangan qismiga aytiladi. Organizmlar murakkab va o’zgaruvchan
dunyoda
yashab, ular o’z hayotini asta-sekin shunga moslashtirib boradi. Tirik organizmlar
to’rtda asosiy yashash muhitini o’zlashtirgan bo’ladi: 1. Havo muhiti, 2. Suv muhiti,
3.Yer muhiti va oxirgi muhit tirik organizmlarning o’zlari hisoblanadi.
Insonning hayotiga xavf tug’diruvchi atrof-muhitidagi jiddiy xolat ekologik tanglik
deb ataladi. U asosan tabiatdan ongsizlarcha foydalanish uni jadal ifloslash va
shuningdek qoloq texnologik natijasida shakilanadi.
Atrof-muhit bulg’anishini tirik organizmga ta’sirini buyuk olim Abu –Ali ibn Sino
bundan 1000 yildan ko’proq vaqt oldin, ham, “Chang va tutun bo’lmasa, inson ming yil
umr ko’rar edi,” deb yozib qoldirgan.
Shaharlar va sanoat rayonlarida kishilar o‘rtasida asab, yurak-qon tomir,
surunkali bronxit, emfizema, nafas qisishi va o‘pka raki kasalliklarining ko‘payishi
ko’zatiladi. Ko‘z kasalliklari va bolalar kasalliklarining ortishi qayd qilingan. SHahar
havosida sanoat korxonalari va avtotransport chiqindilarida
kansyerogen moddalar
bo‘lib (benz(a)piren, aromatik uglevodorodlar), ularning surunkali ta’siri natijasida rak
kasalliklari kelib chiqadi.
Avtotransportning chiqindi gazlaridagi qo‘rg‘oshin birikmalari ham inson sog‘lig‘i
uchun ayniqsa havfli hisoblanadi. Atmosfera havosining ifloslanishi turli ijtimoiy-
iqtisodiy oqbatlarga olib keladi. Insonlar sog‘lig‘ining yomonlashuvi, binolar, tarixiy
obidalarning emirilishi, o‘cimlik va hayvonlarning nobud bo‘lishi va boshqa hodisalar
katta iqtisodiy zarar
etkazadi
Avtomobil tutunida 200 dan ortiq zararli birikmalar, shu jumladan o‘pka raki va
boshqa og‘ir kasalliklarni keltirib chiqaruvchi birikmalar (benz(a)piren, qo‘rg‘oshin va
boshqalar) mavjud. Transport harakatini tartibga solish, metro, elektr
transportini rivojlantirish, yoqilg‘i sifatini
yaxshilash, dizel va siqilgan gazdan foydalanish va boshqa tadbirlar yirik shaharlar
havosining ifloslanishini kamaytirishda muhim ahamiyatga ega. Ekologik toza transport
vositalarini yaratish shu kunning ustuvor vazifalaridan hisoblanadi.
Suvlarni ifloslovchi asosiy manbalarga sanoat korxonalari va maishiy xo‘jalikdan
chiqadigan oqova suvlar, qazilma boyliklarni ishlab chiqarishdagi oqovalar; neftni qayta
ishlash korxonalarida ishlatilgan chiqindi suvlar; transportning
tashlanma suvlari;
shaharlardan, hamda kimyoviy vositalar ishlatilgan dalalardan oqib chiqqan suvlar;
kasalxonalar va chorvachilik komplekslaridan oqib chiqadigan tozalanmagan suvlar va
boshqalar kiradi.
Neft va neft mahsulotlari, sun’iy yuvish vositalari,
fenollar, pestitsidlar, rangli
metallar, murakkab kimyoviy vositalar suvni ifloslovchi asosiy birikmalar hisoblanadi.
Oqova suvlarga tushadigan mineral, organik, bakteral va biologik ifloslovchi birikmalar
ajratiladi. Mineral ifloslovchilar odatda qum, loy, turli mineral tuzlar kislota va ishqorlar
yeritmasidan iborat. Organik ifloslovchilar o‘simlik va hayvonlarning qoldiqlari, inson
va hayvonlarning fiziologik chiqindilaridan iborat. Bakteral va biologik ifloslovchilar
asosan maishiy oqova suvlarda mavjuddir.
Sayyoramizda suvlarning ifloslanishi natijasida har yili 500 milliondan ortiq kishi
turli og‘ir xastaliklarga chalinadi. Yer yuzida suvlarning radioaktiv ifloslanishi ham
katta xavf tug‘dirmoqda. qirg‘iziston hududida, Maylisuvda joylashtirilgan radioaktiv
chiqindilar hozirda Sirdaryo suvlarini ifloslanishiga xavf solmoqda.
Shovqin suron
inson organizmiga ta’siri juda kattadir. Shovqinlarning o’zoq vaqt ta’siri insonning
haraktyeriga, psixikasiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Yuqori detsibelli shovqin suron
xomilali ayollarga o‘ta salbiy ta’sir ko‘rsatar, tug‘iladigan chaqaloqlarda tug‘ma
kasalliklar paydo bo‘ladi. Uyquning, asabning buzilishi
organizmlarning turli
funksiyasini izdan chiqaradi.
Shovqinli sharoitda ishlagan ishchilarda oshqozon shilliq qavatining yallig‘lanishi
va 12 barmoqli ichakda yaraning ochilishi ko’zatiladi. Urbanlashgan shahardarda
shifoxona ichki infeksiyasini tarqalish jarayonlari aholining bir biri bilan yaqindan
muloqatda
bo‘lishi, bir tamondan ikkinchidan urbanizatsiya jarayonlarida
quvvatsizlanib qolgan kishilarning yuqumli infeksiyalar ta’siriga chidamsizligi
oqibatida ular orasida yuqumli kasallikning tarqalishiga imkon tug‘iladi.
Ma’lumki, ko‘pincha shifoxonalarga quvvatsizlangan odamlar kasal bo‘lib
tushadilar., ular infeksiyalarga qarshilik ko‘rsatishi pastroq.
Hozirgi vaqtda yurakda,
jigarda, buyrakda va orqa miya nyerv tolalari umurtqa pog‘onasining ba’zi bir joylarida
qisilib qolganda qilinadigan opyeratsiyalar og‘ir o‘tadi. Shunday bemorlar yuqumli
kasalliklarni engil yuqtirishi mumkin. Bunday holatda davolanayotgan kasallar
qo‘shimcha shifoxona ichki infeksiyadari sababli ksali og‘irlashadi,
kasalxonada
davolanish vaqti cho‘zilib ketadi.
Shifoxona infeksiyalaridan zararlanga bemorlar o‘limi 5 marotaba ortiq, bunday
infeksiyalar bilan og‘rigan bolalar o‘rtasida o‘limi anchagina ko‘proq.
Ifloslanga suv orqali tarqalib ketishi mumkin bo‘lgan baktyeriyalarga vabo
vibrioni, batsillyar qorin tifi, parafitlar, gastroenetrit kasalini chaqiruvchi infeksiyalar,
bolalar diariyasini, leptosiroz, tulyarimiya kasallarini tarqatuvchi mikroblar kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
