Аmаliy mashg’ulotlаr mavzulari 1-amaliy mashg‘ulot ekologiya fanining bo’lumlari. Mashg‘ulotning maqsadi

Antropogen omillar 
– inson faoliyati ta’siridir. Bunday omillar salbiy va ijobiy 
bo‘lishi mumkin. Organizmlarga har bir omil ta’sir etishining quyi va yuqori chegaralari 
bo‘ladi. Omilning qulay ta’sir etuvchi kuchi optimum zona deyiladi. Har qanday 
ekologik omil ta’sirining optimum, minimui va maksimum ko‘rsatkichlari bo‘ladi. 
Yorug‘lik manbai quyosh radiatsiyasi hisoblanadi. Butun tushayotgan quyosh 
radiatsiyasining 42% atmosfera orqali qaytariladi, 15% atmosferani isitish uchun ketadi, 
faqatgina 43% yer yuziga kelib etadi. quyosh radiatsiyasi bu issiqlik va sayyoramizdagi 
hayotning asosiy manbaidir.
Hyp enyergiyaning ekologik omil sifatida xususiyati uning to‘lqin o’zunligi bilan 
belgilanadi. Yorug‘lik spektrida ko‘rinuvchi ultrabinafsha va infraqizil nurlar ajraladi. 
Ultrabinafsha nurlar tirik organizmlarga kimyoviy ta’sir ko‘rsatadi, infraqizil esa issiqlik 
beradi. 
Yorug‘likning ekologik ta’siri quyidagicha: 1) fotopyeriodizm — kun bilan 
tunning qonuniyatli almashishi. 2) yorug‘likning intensivligi (lyuksda), 3) To‘g‘ri va 
sochilgan radiatsiyaning ta’siri. 4) Yorug‘lik enyergiyasining kimyoviy ta’siri. 
Yorug‘likning quyidagi ko‘rsatgichlari ekologik ahamiyatga ega: 
1)
ta’sirchanlikning o’zoqligi, kunning o’zunligi 
2)
tezligi enyergetik o‘lchamida 
3)
spektral tarkibi 
Yorug‘lik resurs ham hisoblanadi, u enyergiya bo‘lib hayotiy jarayonlarga ta’sir 
qiladi. 
O‘simlik va hayvonlarda quyidagi hayotiy jarayonlar yorug‘lik ishtirokida amalga 
oshadi: 
1.
Fotosintez — bunga tushayotgan yorug‘likning 1—5% miqdori 
ishlatiladi va ozuqa zanjirining enyergiya manbai hisoblanadi, u xlorofilning sintez 
qilinishida muhim hisoblanadi. 
2.
Transpiratsiya — bunga tushayotgan yorug‘likning 75% ishlatiladi; 
infraqizil nurlar evaziga amalga oshadi. 
3)
Harakat-fotoperiodizm, fotonastiya o‘simliklarda kerakli yorug‘lik bilan 

---

ta’minlash uchun. 
4)
Hayvonlarda, fototaksis yorug‘lik manba’iga intilish 
5)
Fotoperiodizm 
— 
kunning 
o’zun-qisqaligiga 
o‘simliklarning 
moslashishi. 
6)
Moddalarning sintez qilinishi, pigmentatsiya ta’siri. 
Ekologiya va fiziologiyada yorug‘lik miqdori, undagi o‘simliklarga fiziologik 
ta’sir ko‘rsatadigan nurlar orqali hisoblanadi. quyosh nuri spektoridagi fotosintetik aktiv 
radiatsiya (FAR) — fotosintezda ishlatiladigan asosiy nurlardir. Yorug‘lik muhitiga 
nisbatan munosabatiga qarab o‘simliklar uch guruhga bo‘linadi: 
1.
Yorug‘sevar o‘simliklar 
2.
Soyaga chidamli o‘simliklar 
3.
Soyasevar o‘simliklar