Alisher navoiy nomidagi o‘zbek tili va adabiyot universiteti o`zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

56 
2.2 Zamonaviy o‘zbek lirikasini o‘rganish usullari 
Lirikada biror voqelik yoki ana shu voqelik ta’sirida inson qalbida sodir 
bo‘lgan hissiy jarayonlar muayyan she’riy tizim va vaznda musiqiylik hamda 
ohangdorlikka yo‘g‘rilib badiiy gavdalantiriladi, ko‘ngil deb atalmish bepoyon 
xazinaning siru asrori kashf etiladi. So‘z atalmish qudratli kuchning serqirra va 
betakror imkonlari lirikada nihoyatda yorqin bo‘y ko‘rsatadi. Badiiy-estetik 
tafakkur lirik turda yanada jozibador, maftunkor va ta’sirchan mohiyat kasb 
etadiki, o‘quv tahlilida mazkur masalalarni keng ko‘lamda yoritishga erishish 
lozim.
 
Akademik litseylarning III bosqichida A.Oripovning “Munojotni tinglab”, 
“Ayol”, “Tilla baliqcha”, “Bola edim”, “Birinchi muhabbatim”, “Odamlar”, 
“”Temir odam”, ”Dorboz”, “Onajon”, ”Men anglab yetgan falsafa”, “Genetika”, 
“Sen bahorni sog‘inmadingmi”, “Men nechun sevaman O‘zbekistonni” kabi 
she’rlarini o‘rganish rejalashtirilgan. Akademik litseyning amaldagi “Adabiyot” 
dasturida ham ushbu she’rlarning aynan qaysi jihatlarini tahlilga tortish ko‘rsatib 
berilgan: ya’ni tahlilda asosiy e’tibor ushbu she’rlarda “inson ruhiyatining rangli 
tovlanishlari, inson va zamon munosabatlaridagi murakkab muammolarning liro-
falsafiy talqin etilishi” masalasiga qaratiladi. Shu boisdan ham akademik litsey 
adabiyot dasturi mualliflari talabalarning intellektual salohiyati va yosh 
xususiyatlarini, she’rning inson badiiy tafakkuri tadrijiga, ma’naviy kamolotiga 
munosib hissa qo‘sha olish qudratini e’tiborga olgan holda aynan ushbu she’rlarni 
tanlab, aynan shu yo‘nalishda tahlilga tortishni lozim deb topishgan. 
Adabiy ta’limda o‘qituvchi va o‘quvchilarning birgalikdagi faoliyatini 
tashkil etishga qaratilgan dars namunasi sifatida hamkorlarning har ikkalasiga ham 
shoir sifatida yaxshi tanish bo‘lgan M.Yusufning shaxsini kashf etish 
mashg‘ulotini 
keltirish 
mumkin. 
Ayonki, 
inson 
Muhammad 
Yusufni 
hamkorlarning har ikkalasi ham yaxshi bilmaydi. Bu dars nafaqat o‘quvchi uchun 
qiziqarli, balki o‘qituvchining o‘zi uchun ham ma’lum yangiliklarni kashf etish 
imkonini beradi. Uni bilish uchun birgalikda shoir asarlari mohiyatiga kirish 

---

57 
taqozo etiladi.
 
Muhammad Yusuf ijodidan namunalar akademik litseyning 3- bosqichi 
uchun yaratilgan “Adabiyot” darsligida berilgan bo‘lib, dasturda ularni o‘rganish 
uchun ikki soat belgilangan. Darslikda shoirning «Madhiya», “Mehr qolur”
she’rlari o‘rin olgan
13
. Ularning dasturiy talqini quyidagicha: “
Mehr qolur” 
She’rida dunyodagi barcha narsalar o‘tkinchi, faqat insonlar o‘rtasidagi mehr-
oqibat, muhabbatginaabadiy ekanligining samimiyat va mahorat bilan kuylanishi. 
Muhammad Yusuf she’rlarining jozibadorligi, o‘ynoqiligini ta’minlab turgan 
nozik lirizm, samimiylik va musiqiylik
.
“Yurtim, ado bo‘lmas armonlaring bor” 
She’ri fidoyi va dardkash farzandning ona yurt tarixiga kuyunchakligi poetik 
ifodasi ekanligi. She’rda tilga olingan siymolarning yurtimiz tarixidagi o‘rni”. 
“Biz baxtli bo‘lamiz” she’rida oshiqlik va insonga xos bo‘lgan samimiy 
tuyg‘ularning tarannum etilishi. Tuyg‘ularni ifodalashda shoir mahorati. 
Insonlarga xos bo‘lgan muhabbat Yaratganning buyuk bir ne’mati ekanligi va 
uning har kimga ham taqdim etilavermasligi. She’rdagi baxtli bo‘lish hissi va 
bunga bo‘lgan ishonch talqini
”
14
.
Har qanday adib asarini o‘rganishdan oldin o‘quvchi uning shaxsi haqida 
imkon qadar mukammal ma’lumotga ega bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Shunda 
uning ijodini to‘laroq anglash imkoniyati ortadi. “Adabiyot” dasrliklaridaavval 
adibning tarjimai holi bilan bog‘liq ma’lumotlar taqdim etilishi ham shundan. 8-
sinf darsligida M. Yusuf haqida berilgan hasbi hol ham uning hayotiy faoliyatini 
ochib berishga qaratilgan. Lekin bu bilan o‘quvchi uning shaxsi haqida mukammal 
ma’lumotga ega bo‘lolmaydi. Darsda o‘qituvchi tomonidan shoir shaxsi bilan 
bog‘liq bir qator qo‘shimcha ma’lumotlarning taqdim etilishi o‘quvchiga uning 
asarlarini to‘laroq anglash, chuqurroq tahlil qilish imkonini beradi. Bunday 
qo‘shimcha ma’lumotlar uchun o‘qituvchi «Kiyikso‘qmoqdagi yo‘lovchi» 
kitobiga murojaat qilishi ham mumkin
15
. Milliy tarbiyashunoslikda: “
Millatning 
13
Олимов С., Аҳмедов С., Қўчқоров Р. «Адабиёт». 8-синф ўқувчилар учун дарслик-мажмуа. –Т.: Ғафур 
Ғулом номидаги НМИУ, 2006. 310–322-б.