Alisher navoiy nomidagi o‘zbek tili va adabiyot universiteti o`zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

Goho bo‘m-bo‘sh ko‘nglim oralab, 
Sudraladi kuzak shamoli. 
Sarg‘aygan gul yaproqlariga, 
Dilim chizar ishqning xayolin. 
Shoira judolik, ayriliq, tushkunlik, aldanish holatlarini sariq ranglar 
vositasida jonlantirsa, qizil rang orqali yovuzlik, fojiaviylik, zo‘ravonlik, istibdod 
ramzlarini yaratgan. Eshqobil Shukurning «Yashil o‘lim» she’rida asosiy badiiy 
unsur-ramziy obraz orqali ifoda etilgan. Shoir Bahrom Ro‘zimuhammad ijodida 
ham ranglarning ramziy qo‘llanish usili o‘ziga xos poetik timsollar yaratishga 
xizmat qilganligini kuzatish mumkin.
Sirojiddin Sayyidning “Ko‘ngil sohili” (Shamnoma) turkum she’rlari ichida 
quyidagi to‘rtlik bor:
Yashil ro‘molingda – yashil kunlarim, 
Qizil ro‘molingda – qizil tunlarim, 
Shomu tonglarimday oq ro‘mollarini, 
Qolgan barcha dunyo – yolg‘on unlarim.
(205-bet) 
Shoir “yashil ro‘mol” – “yashil kunlar” tashbehi orqali yoshlik yillariga ishora 
qilsa, “qizil ro‘mol” va “qizil tunlar” sifat+ot birikmasidan tashkil topgan ramzlar 
vositasida ma’rifat, haqiqat izlab kechgan damlarini, o‘zligini tanishdan, ilm-
ma’rifat yo‘lidan keyingi Haqni tanish jarayonlarida kechirgan umriga ishora 
qilmoqda. Tasavvuf ta’limotiga xos “ma’rifat” yo‘lidan – qizil rangdan “haqiqat 
yo‘li” – oqlikka tomon intilish jarayonlariga xos ruhiy bedorlikka – “qizil tunlar”ga 
urg‘u berib, ta’sirchanlikni ta’minlashga erishgan. 

---

50 
An’anaga ko‘ra, she’riyatda oq rang ezgulik, poklik, yaxshilik, beg‘uborlik, 
yorug‘lik timsoli hisoblansa, qora rang baxtsizlik, o‘lim, yovuzlik kabi ma’nolarni 
ifodalashi bilan birga kuch-qudrat, buyuklik kabi ma’nolarga ham ega. Lekin 
rangdagi bu ma’nolar turg‘un emas. Ular turli davr va shoir estetik maqsadiga 
ko‘ra farqlanishi mumkin.
Shoir Sirojiddin Sayyid she’rlarida ham oq rang an’anaviy tarzda ezgulik, 
yorug‘lik, sakmimiylik kabi ma’nolarni beradi. Va bu ma’nolar Shoir 
dunyoqarashida tajassum topgan hayot manzaralarini chizishda o‘z ko‘lamini 
kengaytiradi.
Ohlarim ichinda ungan oq gulim 
 
 
Necha yil yashadim men mushtoq, gulim. 
 
 
Gohi karashmaga to‘lug‘ daryosan,
 
 
Goh oppoq bahorday bir quchoq, gulim... 
Yoki:
Ufqlar, qirlaru osmongacha qor 
Toshkantdan Termizu Surxongacha qor. 
Ona, bu sog‘inchni qandoq yozayin, 
O‘rtamizda cheksiz oppoq varaq bor. 
Ustoz Abdulla Qahhor “Poeziya – yuksak san’at” maqolasida yozganidek, 
“She’rning mo‘jizalik sirlaridan voqif bo‘lish, bu sirlarni jilovlash har kimga ham 
muyassar bo‘lavermaydi. Bunga erishish uchun zehn, sabr va mehnatdan boshqa 
yana nimadir kerak”
11
. O‘sha “kerak nimadir”, nazarimizda ilohiy ne’mat – badiiy 
kashf etish salohiyatidir. Demak, o’zbek she’riyatida rang bilan bog‘liq ramziy 
obrazlarni shartli ravishda quyidagicha turkumlash mumkin: 
Insoniy sevgi-muhabbat mavzuidagi ramzlar. 
Insoniy fazilatlarni ulug‘lashga, mehr-oqibat, ezgulikni qadrlashga undash 
mavzuidagi ramzlar. 
Ijtimoiy – siyosiy mavzudagi ramzlar. 
11
Қаҳҳоровa К. Чорак аср ҳамнафас. –Т.: Ёш гвардия, 1987. – Б.26.
 

---

51 
- o’zbek she’riyatida islom asotirlari va g‘oyalari bilan sug‘orilgan she’rlar 
paydo bo‘ldi. Professor Hakimjon Karimov “Bu she’rlar «Qur’on» surasidagi 
oyatlarda va hadislardagi kishini to‘g‘ri yo‘lga solishga irshod qilingan fikrlar 
asosida yozilgani uchun kishi imonini mustahkamlashga juda qo‘l kelyapti. Chunki 
imoni mustahkam odam har qanday yomonlikdan va insoniy illatlardan saqlanadi, 
hech kimga zulm qilmaydi”-deb ta’kidlaydi . Bugungi o’zbek she’riyatiga xos 
shakliy va uslubiy izlanishlar ayolga xos yoniq, bezovta ruhiyat manzaralarini 
she’riy yo‘sinda ifoda etayotgan Farida Afro‘zning “Tasbeh”, “Ushshoq” kabi 
to‘plamlari misolida ham kuzatiladi.
Shoiraning 231 tasbeh va 99 fiqrani o‘z ichiga olgan “Tasbeh” to‘plamidagi 
uchlik shaklini olgan she’rlari so‘ngi davr she’riyatiga xos yangi hodisa sifatida 
e’tirof etildi. 33 tasbehning go‘yo bir shodaga tizilib, yetti She’riy marjonni hosil 
qilishi chindan shakliy ifoda yaratishdagi shoira kashfiyotidir. Muallif qisqa 
uchliklar zamiriga serqatlam, salmoqli poetik ma’nolarni singdirib, inson ko‘nglini 
poklashga undovchi misralarni tasbeh donalari kabt tizib chiqadi. Bu misralar tag 
ma’noli, falsafiy fikrlarni ifoda etadi. Odamlarni qalban poklanishga chorlaydi.