Akusherlik va ginekologiyada hamshiralik ishi

Menopauzadan keyingi davr. 
K lim akterik davrni boshidan 
kechirayotgan ayolga nihoyatda sabr-chidam bilan xushm uom alada 
b o 'lish m aqsadga m uvofiqdir. U lar o 'z salom atliklari u c h u n
qayg'urishlari lozim bo'lib, ularda turli somatik kasalliklar paydo 
bo'la boshlaydi. Bu davrda mutaxassislar yordamchi gormonal terapiya 
buyurishni tavsiya etadilar.
M enopauzadan keyingi davr erta, ya’ni tuxum donlar faolligi 
kam roq saqlangan va kechki, y a’ni tuxum donlar funksiyasi to'liq 
to'xtab, organizm qariy boshlagan davrlarga bo'linadi.
BSST tasnifi bo'yicha 70—74 yosh atrofidagilar keksalik, 75— 
89 yoshga yetganlar qarilik, 90 yoshdan oshgan kishilarni uzoq 
yashayotgan kishilar tasnifiga kiritilgan.
30

---

ту
Л HOMILADORLIK FIZIOLOGIYASI.
Г 
) HOMILADOR AYOL PARVARISHI
BOB 
J
VA UNI KUZATISH
4.1. UrugManish
Erkak (sperm atozoid) va ayol (tuxum hujayrasi) jinsiy h u- 
jayralarining bir xil xrom osom a yig‘indisining qo'shilishi 
urug'la-
nish
deyiladi. N atijada xrom osom alarning dip loidli yig‘indisi, 
ya’ni yangi hujayra — zigota hosil bo‘ladi. U yangi organizm rivojlana 
boshlanishidan darak beradi (3- ilova).
Y etilgan tuxum hujayrasi pro to plazm a va yadrodan iborat 
b o ‘lib, uning ustki qism i yaltiroq, tin iq qobiq bilan o ‘ralgan. 
Tuxum hujayrasi follikuladan chiqqanidan so‘ng u yana epiteliydan 
tarkib topgan nurli qobiq bilan o'ralgan b o ‘ladi.
Y etilgan sperm atozoid boshcha, b o ‘yin va d u m chadan iborat. 
O taning nasliy belgilarini o 'zid a mujassamlashtirgan boshcha jinsiy 
hujayrada yadroga qaraganda ham m uhim o ‘rin tutadi. S perm ato­
zoid harakatsiz tuxum hujayrasiga qaraganda o ‘zining dum chasi 
yordamida faol harakatlanadi. Tuxum don hujayrasi ovulatsiya vaqtida 
b a c h a d o n n a y la rin in g k ip rik c h a la ri y o rd a m id a n ay b o 'y la b
bachadonga qarab harakatlanadi. Ovulatsiya davri urug‘lanish uchun 
eng qulay davr hisoblanadi, agar u ru g ‘lanish so dir b o ‘lm asa, 
tuxum hujayrasi parchalanadi.
Jinsiy aloqa vaqtida eyakulat ayol qiniga tushadi, nobop muhitga 
tushgan sperm atozoidlarning m a ’lum bir qism i nobud b o ‘ladi, 
qolgan qismi esa b achadon b o ‘yni orqali bach ad o n b o ‘shlig‘iga 
tushadi, u yerdagi ishqoriy m u h itd a sp erm atozoid lar o ‘zining 
harakatchanligini va hayot faoliyatini saqlab qoladi. U rug'lanish 
hosil b o iis h i uch un bir do n a sperm atozoidning o ‘zi yetarlidir, 
qolgan sperm atozoidlar gialuronidaza ferm entini ishlab chiqarib, 
u n in g y o rd a m id a tu x u m h u ja y ra sin in g oq sil q a v a tin i eritib
yuboradi, natijada bir don a sperm atozoid erigan qavatdan o ‘tib, 
tuxum hujayra yadrosi bilan uchrashadi. 75% dan kam b o ‘lm agan 
sperm atozoidlar faol harakatlansa, u ru g ‘lanish ishonchli kechadi.
T u x u m h ujayra b o 'lin ib , n ay lar o rq ali b a c h a d o n to m o n
harakat qiladi. Bu jarayon 6—7 kun davom etadi, u n d an so‘ng 
hom ila b achadon b o ‘shlig‘iga tushib, shilliq qavatga (funksional 
qavat, endom etriy) yopishadi. Bu jaray on im plantatsiya deyiladi. 
Bu vaqtda endom etriy sekretsiya fazasida b o ‘ladi. H om ila bachadon
31

---

devorlariga tobora ch uq ur o ‘sib kirib boradi, uning ustidan shilliq 
qavat hosil b o ‘ladi. Y o‘ldosh rivojlanib borish vaqtida, un d an
detsidual qavat
hosil bo'ladi. Ikkinchi qavati — trofoblastdan 
xorion
hosil b o ‘ladi. H om ilani o ‘rab turuvchi u chinchi qavat 
suvli qatlam
— amnion
deyiladi; xorion qilchalaridan asta-sekin hom ilaning 
tomirlari o ‘sadi va kelgusida hom ila qonida ona organizmi o'rtasida 
jadal m odda alm ashinuvini bajaradi (8- rasm).
H om ilad orlikn ing u ch in ch i haftasida y o id o s h hosil b o ‘la 
boshlaydi. H om ila — y o ‘ldosh qon aylanishi paydo b o lg a n d a n
so‘ng 13-hafta oxirida y o ‘ldosh hosil b o ‘lish davri tugaydi. H om ila 
kindik-tom ir y o ‘li bilan m ahalliy tom irga birlashganda y o ‘ldosh 
qon aylanishini, y a ’ni bach ad on — y o'ld osh kom pleksi nafas 
olishni ta ’minlaydi. H om ilaning nafas olishi, oziqlanishi va siydik 
ajratish faoliyati y o ‘lga q o ‘yiladi. O na qon tom irlaridan xorion 
devori orqali hom ila qon tom irlariga oziq m oddalar va kislorod 
o ‘tadi. S hundan keyin to m irlar b o ‘ylab oqqan qon vena orqali 
homilaga boradi. Aks yo‘nalishda homila qonidan ona qoniga kindik 
arteriyalari b o ‘ylab m odda alm ashinuvi m ahsulotlari chiqib ketadi.