Agrokimyo va tuproqshunoslik

Molekulyar azotni 
tuproq havosida aniqlash bilan uning miqdorini genetik 
qatlamlar bo‘yicha taqsimlanishi to‘g‘risida fikr yuritish yaramaydi. Biroq, tuproq 
tarkibidagi O2 va SO2 ni aniqlash natijasida azot atmosfera havosida kamroq, tuproq 
tarkibida esa ko‘proq ekanligini tasdiqlash mumkin. Tuproq havosidagi molekulyar N2O 
va NO2 ni aniqlash azotfiksatsiya, nitrifikatsiya va denitrifikatsiya jarayonlari va 
dinamikasini o‘rganish uchun katta ahamiyatga ega va bundan tashqari tuproqdagi 
azotning atmosferaning yuqori qismidagi ozon qatlamiga ta’sirini belgilashda juda 
muhim rol o‘ynaydi. 
Kislorod
 - 
bu element atmosfera, o‘simlik va tirik jonivorlar hayotida muhim rol 
o‘ynaydi. Tuproq tarkibida kislorod serob bo‘lgan joyda aerob mikrobiologik jarayon 
avj olganadi. Kislorod yetishmagan tuproqlarda o‘simlik ildizlarining rivojlanishi 
susayadi, barcha o‘sayotgan nihollar quriydi. Zararli mikroorganizmlar rivojlanib, 
o‘simlik ildizlari chiriydi. Tuproq tarkibida kislorod 2,5 % ga yetganda anaerob 
mikrobiologik jarayon avj oladi. Tuproqda kislorod yil mavsumlarida o‘zgarib, 21 % 
gacha bo‘lishi mumkin. 
Karbonat angidrid 
(
СО
2
) atmosferada 90% ni tashkil qilib, tuproqdagi 
o‘simliklarning nafas olishi va chirishi natijasida hosil bo‘ladi. Atmosferadagi azot 
fotosintez jarayonini 50-100 % gacha oshirishi mumkin, ammo tuproq havosida СО
2
3 
% dan oshsa, o‘simlikning rivojlanishi, urug‘ining unib chiqish va uning hujayrasining 
suv bilan ta’minlanishini pasaytirib yuboradi. 
Karbonat angidridga boy suvlar tuproq tarkibidagi qiyin eriydigan kalsit (
СаСО
3
), 
dolomit (
СаСО
3
·Mg СО
3
)
, 
magnezit (
MgСО
3
), siderit kabi tuzlarning erishini 
tezlashtiradi. Tuproq tarkibidan СО
2
ni olib chiqib ketish jarayonini dekarbonizatsiya 
deyiladi.