|
Azotning o'simliklarni rivojlanish davrlariga va hosiliga ta'siri
Azotning o'simliklarni rivojlanish davrlariga va hosiliga ta'siri Reja: Reja: Kirish 1 Azot haqida umumiy ma’lumot 3 Mineral elementlarning o’simliklar tanasidagi miqdori Xulosa Foydalangan adabiyotlar
Azot — bu, rangsiz, ta'msiz va hidsiz gazdir. U suvda biroz eriydi. Juda past darajadagi haroratda yoki yuqori bosimda azot suyuqlikka aylanadi. Odatdagi atmosfera bosimi sharoitida 210 Selsiy darajasida azot suyuq holatga o’tadi.
Havoning tarkibida bu qadar ko’p azot bor ekan, tirik mavjudotlar uchun azot olish muammosi bo’lishi mumkin emasdek tuyuladi. Aslida esa tabiatda faqat dukkaklilar oilasiga mansub o’simliklargina havodagi azotni bevosita yutish qobiliyatiga ega. Barcha qolgan tirik organizmlar, shu jumladan, odamlar ham sof azotni o’zlashtira olmaydi. Kerakli azotni olish uchun odamlar o’simliklarning ayrim turlaridan yoki o’txo’r hayvonlarning go’shtidan tayyorlangan oqsilli ozuqalarni iste'mol qiladilar.
Azot — bu, rangsiz, ta'msiz va hidsiz gazdir. U suvda biroz eriydi. Juda past darajadagi haroratda yoki yuqori bosimda azot suyuqlikka aylanadi. Odatdagi atmosfera bosimi sharoitida 210 Selsiy darajasida azot suyuq holatga o’tadi.
Havoning tarkibida bu qadar ko’p azot bor ekan, tirik mavjudotlar uchun azot olish muammosi bo’lishi mumkin emasdek tuyuladi. Aslida esa tabiatda faqat dukkaklilar oilasiga mansub o’simliklargina havodagi azotni bevosita yutish qobiliyatiga ega. Barcha qolgan tirik organizmlar, shu jumladan, odamlar ham sof azotni o’zlashtira olmaydi. Kerakli azotni olish uchun odamlar o’simliklarning ayrim turlaridan yoki o’txo’r hayvonlarning go’shtidan tayyorlangan oqsilli ozuqalarni iste'mol qiladilar.
Biz nafas olar ekanmiz, havo tarkibida mavjud azotni ham qabul qilamiz. Biroq azot, kisloroddan farqli ularoq, bizning o’pkamiz tomonidan o’zlashtirilmaydi va shu boisdan uni shunchaki nafas yo’li orqali orqaga qaytaramiz. Biroq atmosferada azotning mavjudligi sababli biz kislorodni haddan ziyod qabul qilmaymiz. Kislorodning ozligi inson uchun qanchalik xavfli bo’lsa, uning me'yordan ortiqchaligi ham shu qadar xavflidir.
Boshqa jonzotlar to’grisida gapiradigan bo’lsak, ular ham azotni turli boshqa elementlar bilan birikmalar holida qabul qiladi: o’simliklar — tuproqdan, hayvonlar — o’simliklardan, yoki boshqa hayvonlardan o’zlashtiradi.
Azot boshqa elementlar bilan katta qiyinchiliklarga uchrab o’zaro ta'sirga kirishadi. Masalan, tabiatdagi kislorod bilan
Biz nafas olar ekanmiz, havo tarkibida mavjud azotni ham qabul qilamiz. Biroq azot, kisloroddan farqli ularoq, bizning o’pkamiz tomonidan o’zlashtirilmaydi va shu boisdan uni shunchaki nafas yo’li orqali orqaga qaytaramiz. Biroq atmosferada azotning mavjudligi sababli biz kislorodni haddan ziyod qabul qilmaymiz. Kislorodning ozligi inson uchun qanchalik xavfli bo’lsa, uning me'yordan ortiqchaligi ham shu qadar xavflidir.
Boshqa jonzotlar to’grisida gapiradigan bo’lsak, ular ham azotni turli boshqa elementlar bilan birikmalar holida qabul qiladi: o’simliklar — tuproqdan, hayvonlar — o’simliklardan, yoki boshqa hayvonlardan o’zlashtiradi.
Azot boshqa elementlar bilan katta qiyinchiliklarga uchrab o’zaro ta'sirga kirishadi. Masalan, tabiatdagi kislorod bilan reaksiyaga kirishadi.
Azot o‘simliklar uchun asosiy „oziq“lardan biridir. Mineral va organik birikmalari tuproqqa yog‘in-sochin bilan yoki o‘g‘it sifatida tushadi. Erkin azot ammiak sintezida, baʼzi kimyoviy reaksiyalarda inert muhit hosil qiluvchi sifatida, simobli termometrlardagi bo‘shliqni to‘ldirishda, yonuvchan suyuqliklarni bir idishdan ikkinchi idishga haydashda va boshqa maqsadlarda ishlatiladi. Suyuq azotdan past temperatura bilan bog‘liq bo‘lgan ishlarda (kriostatlar, vakuum qurilmalar va boshqalarda) foydalaniladi. Azotning tabiiy birikmalari ammoniy xlorid va turli nitratlar (selitralar)dan iborat. O‘rta Osiyoning quruq cho‘l iqlimida ko‘p miqdorda selitra to‘planadi. Azot oqsillar, nuklein kislotalar,xlorofill va fermentlarning ajralmas tarkibiy qismi bo‘lganligidan o‘simliklar hayot faoliyatida asosiy ahamiyatga ega. O‘simliklar tuproqdagi azotli moddalarni o‘zlashtirib, ulardan oqsil hosil qiladi. Havodagi erkin azotni azot birik-malariga aylantiruvchi mikroorganizmlar tufayli tuproqda ancha miqdorda azot to‘planadi. U tuproqda asosan to‘rt xil birikma holida: chirindi (gumus) azoti, ammoniy tuzlari, nitratlar (NO3), oqsil organik azoti (to‘liq parchalanmagan o‘simlik qoldiqlari) va ularning o‘zgarish mahsulotlari —aminokislotalar, peptidlar, amidlar va aminlar holida mavjud bo‘ladi.
Azot miqdori ko’p bo’lishi o’simlikning yer usti qismlarining o’sishini juda tezlashtirib yuboradi, bu esa vegetatsiya davrining cho’zilishiga va urug’lar pishishining kechikishiga olib keladi. Azotning yuqori konsentratsiyasi hujayralarning deffereansatsiya fazasini kechiktiradi va natijada gullarning hosil bo’lishi ham ancha kech boshlanadi. Shuning uchun ham o’g’itlardan foydalanish jaraynida vegetativ azolarning bir yoqlama o’sib ketishiga yo’l qo’ymaslik zarur
XULOSA
Azot o’simliklar hayoti uchun eng kerakli elementdir . U hayotiy muhim birikmalar oqsillar fermentlar , nuklein kislotalar va boshqa bir qator birikmalar tarkibiga kiradi.
Azot o’simliklar quruq og’irligining 1—3 % zini tashkil etadi , Tabiatdagi asosiy azot manbai atmosfera tarkibida bo’lib uning umumiy miqdori 75.6% ni tashkil etadi. Bir kvadrat metr yer ustida 8 tonnagacha azot bor. Lekin yashil o’simliklar atmosfera tarkibidagi molekulyar azotni bevosita o’zlashtira olmaydi. Chunki molekulyar azot o’tz turg’un bo’lib , uni faol holda o’tkazish uchun juda katta energiya sarflash kerak.
O’simliklardan yuqori va sifatli hosil olish uchun ularni butun vegetatsiya davomida meyorida suv bilan ta’minlash zarur. Suv taqchiligiga , ayniqsa , uning uzoq muddat bo’lishiga yo’l qo’ymaslik hosildorlik garovidir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1) J. X XO’JAYEV ,, O’SIMLIKLAR FIZIOLOGIYASI ‘’ –
TOSHKENT NEXNAT - 2004
2) ABDULLAYEV R. A, ASOMOV D.K, BEKNAZAROV B. O ,
SAFAROV K.S ,, O’SIMLIKLAR FIZIOLOGIYASIDAN AMALIY
MAHG’ULOTLAR ‘’ - TOSHKENT 2004
3) ZIYONET . UZ
http://hozir.org
Do'stlaringiz bilan baham: |
