Agrokimyo va tuproqshunoslik

Tuproq klassifikatsiyasi. 
Ulug‘ olim V.V.Dokuchayev birinchi bo‘lib 
tuproqshunoslikda tuproqning paydo bo‘lishidagi barcha faktorlarni hisobga olib, 
tuproqning genetik klassifikatsiyasini ilmiy asosda ishlab chiqdi. Bu olim tuproq tog‘ 
jinsi bo‘lmay, balki turli faktorlar ta’sirida doimo taraqqiy etib boruvchi mustaqil 
tabiiy jism ekanligini aniqladi va bu fikrni tuproq klassifikatsiyasini tuzishda asos 
qilib oldi. 
Haqiqatdan ham yuqorida aytilgan zonalarda uchraydigan tuproqlar o‘zining 
kelib chiqishi, rivojlanishi, fizik-ximiyaviy va bioximiyaviy xossalarga ko‘ra bir-
biridan farq qiladi. 
V.V.Dokuchayev klassifikatsiyasiga ko‘ra yuqorida bayon etilgan tuproqning 
yettita genetik tipini 3 sinfga: 1) normal tuproqlar; 2) o‘tuvchi; 3) anormalga ajratdi. 
Keyinchalik N.M.Sibersev, V.V.Dokuchayev klassifikatsiyasini bir oz o‘zgartirdi. 
Tuproqlarning paydo bo‘lishi va geografik tarqalishini nazarda tutib 7 ta tuproq tipini 
quyidagi 3 ta zonaga: 1) zonal; 2) introzonal; 3) azonal tuproqlarga bo‘ladi. 
Keyinchalik tuzilgan barcha tuproqlar klassifikatsiyasida V.V.Dokuchayev va 
N.M.Sibersev prinsiplari asos qilib olingan. Tuproqlarnin muhim va asosiy 
xususiyatlarini o‘rganishda va ularni ma’lum tip, tipcha, tur va xillarga ajratishda 
tuproq klassifikatsiyasini hozirgi zamon talablariga javob bera oladigan qilib tuzishda 
V.V.Dokuchayev, V.M.Sibersev nazariyalarini davom ettirishda taniqli olimlardan 
P.S.Kossovich (1910), S.S.Neustruyev (1925), K.K.Gedroyts (1927), YE.N.Ivanova, 
N.N.Rozov (1956) va I.P.Gerasimov (1957) asarlari va ularning xizmatlari katta. Bu 
olimlarning samarali ijobiy mehnatlari tufayli hozirgi kunda MDH tuproqlarining 
quyidagi yangi klassifikatsiyasi tuzildi. 
Tabiatda tuproq zonalari va tuproq tiplari ham o‘zgarishi mumkin. Shuning 
uchun tuproqlarni shartli ravishda tip, guruh va xillarga ajratishda tuproq paydo 
qiluvchi yagona jarayonning ayrim bosqichi va fazalarini, tuproq paydo qiluvchi ona 
jinsni va tuproqning mexanikaviy tarkibini e’tiborga olish lozim. 
Bulardan tashqari, tuproqning ishlanish darajasi (bo‘z yer, ekin yeri, 
sug‘oriladigan yoki sug‘orilmaydiganligi, sho‘rlangan yoki sho‘rlanmaganligi, 
botqoqlanish darajasi va boshqalar) ko‘rsatilishi kerak. Shuning uchun ham tuproq 
klassifikatsiyasi to‘liq tuzilgan va doimiy hisoblanmaydi. Har bir mamlakat 

---

166 
tuproqlarining barcha xususiyatlarini yanada batafsil o‘rganib, tuproq paydo bo‘lish 
jarayoni nazariyasini takomillashtirib tuproq klassifikatsisini doimo to‘ldiriladi va uni 
dehqonchilikning yangi va yuksak talablariga javob beradigan qilib, eng so‘ngi 
ma’lumotlar bilan yangilab turiladi.