|
Eginler
|
Klass
|
Tiykarg;a egin, %
|
Shig’indi ha’m aralaspa, %
|
O’nimdarlig’i, %
|
Gúzgı biyday
|
1
2
3
|
99
98,5
97
|
1
1,5
3
|
95
90
90
|
Mákke
|
1
2
3
|
99,8
99,5
99
|
0,2
0,5
1
|
95
90
85
|
Xavoda azmaz quritiladi), magnit tásirinde islenedi, ayırım azıq zatlar menen boyitiladi (auktsin, vitamin, organikalıq kislotalar hám x. k.) yamasa ústi oralanadı, túklerden (g'o'za) tazalanadı.
Eginlerdiń egiw múddetin tuwrı belgilewde ósimliktiń biologiyalıq qásiyetleri, ıssılıqqa, jaqtılıqqa talabı, nixollarning suwıqqa shıdamlılıǵı, ósiw dáwirdiń uzın-qısqalıǵı inabatqa alınadı. Bular bolsa bárinen burın ósimliktiń túrine baylanıslı. Ózbekstannıń topıraq -ıqlım sharayatların názerde tutqan túrde jetiwtirilayotgan eginlerdiń tómendegi egiw múddetleri ámeldegi:
Gúzgı, erte baxorgi, kesh baxorgi hám jazǵı múddetler.
Urıwdıń egiw múddeti onıń unishi ushın zárúr bolǵan maqul túsetuǵın xaroratining topıraq támiyinleniwi menen baylanıslı. Kuzda 1-gruppaǵa kiretuǵın g'alla, dukkakli-donli eginler egiledi. Kuzda tiykarınan uzın kún ósimlikleri egiledi. Baxorda bolsa olardıń baxorgi sortları (láblebi, kartoshka, sulı, biyday hám basqalar ) egiledi.
Kesh baxorda hám jazda tiykarınan qısqa kún ósimlikleri esaplanatuǵın 2-gruppa g'alla eginleri, palız eginleri hám palız eginleri, g'o'za, ayǵabaǵar hám basqa eginler egiledi.
Ósimliklerdiń ósip rawajlanıwda, otaqlarǵa qarsı gúresiwde urıwdı egiw usılı áhmiyetli axamiyatga iye. Urıw egiwdiń tómendegi usılları ámeldegi:
— tar qatarlap egiw — qatar aralıǵı 7—8 sm;
— uzınına, keseine, qiyiqiga egiw;
— jabılasına shashıp egiw;
— keń qatarlap egiw — qatar aralıǵı 60—90 sm;
— qarıq pushtasiga egiw (g'o'za);
— qarıq alıp egiw.
Urıwdıń egiw tereńligi onıń iri-maydalıǵı ga, egindiń túri, topıraqtıń ızǵarlıǵı hám xaroratiga baylanıslı boladı. Egiw tereńliginiń tiykarǵı kriteryası urıw ushın topıraqta maqul túsetuǵın sharayattıń bar ekenligi.
Tájiriybeler tiykarında ayırım eginler ushın tómendegi maqul túsetuǵın urıw egiw tereńligi anıqlanǵan:
g'o'za — 3—4 sm; jońıshqa — 1, 5—2 sm;
biyday — 4—5 sm; salı — 1, 5—2 sm;
mákke - 6—8 sm; kartoshka — 8—10 sm.
Urıw egiw norması — 1 gektar maydanǵa egiletuǵın hám móljel daǵı ósimlik tupi sanın támiyinleytuǵın, 100% kógerip shıǵıwı qábiletine iye bolǵan urıw muǵdarı túsiniledi. Urıw egiw norması onıń iriligine, egiwge jaramlıgiga baylanıslı boladı hám tómendegi teńleme járdeminde anıqlaw múmkin:
bunda : X — urıw egiw norması, kg/ga; A — 100% egiwge jaramlı urıw egiw norması ; V — urıwdıń xaqiqiy egiwge jaramlılıǵı.
Urıw egiw norması topıraq -ıqlım sharayatlarına xam baylanıslı bolıp, olar qanshellilik maqul túsetuǵın bolsa xar gektar jerge qadalayotgan urıw muǵdarı sonsha kem boladı. Urıw egiw usılına baylanıslı. Mısalı, g'o'zani qatar egilse — gektarına 100—120 kg, anıq usılda egilse — 25—30 kg urıw sarplanadı. Urıw egiw normaına usı ósimlikti ne maqsette jetiwtirilayotgani xam axamiyatga iye. Oqjo'xori dán alıw ushın egilgende — gektarına 6—10 kg, ǵawısh ushın jetiwtirilse — 15—20 kg egiledi.
Kóp jıllıq tájiriybelerdiń kórsetiwishe, urıwdı ekkanda, ol ungandan keyin topıraq o'tirmagani (shókpegeni) maqul. Sonday etilse, jańa payda bolǵan túbir uzilmaydi, urıw topıraqqa tıǵız tiyip turadı, nixolning azıqlanıwı jaqsılanadı.
Joqarı payda alıwdıń áhmiyetli faktorlarınan biri nál tupi sanı bolıp tabıladı. Ónimli topraqlarda ósimlik jaqsı rawajlanǵanlıǵı, quwatlı bolǵanlıǵı sebepli top sanı salıstırǵanda kem, ónimliligi tómenlew topraqlarda ósimlik salıstırǵanda nárenjan hám kishilew bolǵanlıǵı ushın top sanı kóbirek boladı.
Ózbekstan topıraq -ıqlım sharayatında jetiwtiriletuǵın eginlerdiń maqul túsetuǵın top sanı tómendegishe:
g'o'za 100—120 ming/ga;
salı 2500—3500 ming/ga;
mákke (dana ) 30—40 ming/ga;
kartoshka 40—60 ming/ga;
beda 3000 ming/ga;
palız eginleri 15—25 ming/ga.
Egin egiletuǵın maydanlarda joqarıda kórsetilgen top sanı ayırım qallarda ıqlım -sharayat, urıw sapası, egiw processinde jol qoyılǵan kemshilikler sebepli móljel daǵı muǵdarda bolmaydı. Usınıń sebepinen qáte shıqqan jerlerge qaytaldan urıw egiledi. Bul ilaj tiykarınan donli eginler (biyday, arpa, sulı, no'xot hám x. k.) jetiwtirilayotgan atızlarda ámelge asıriladı. Urıwdıń qáte shıqqanı 1 m2 maydanda nál sanı 25—30 (tegislikte), 30—50 (adirda), 50—60 (taw janbawırlarında ) top bolǵanda qayta egiledi. Qáte shıqqan atızlarda topıraq yetilishi menen qayta urıw egiledi. Bunda urıw ósimlik egilgen qatardıń qatarlap baronalashdan keyin seyalka yamasa diskali urıw shashatuǵın mexanizm menen egiledi.
Sorawlar :
1. Uruqqa qanday biologiyalıq hám agrotexnikalıq talaplar
qóyıladı?
2. Urıwdı egiwge jaramlılıǵı qanday anıqlanadı?
3. Urıw egiw norması qanday anıqlanadı?
4. Urıw egiwdiń qanday usılları ámeldegi?
5. Ózbekstanda jetiwtiriletuǵın tiykarǵı eginler urıwı qanday tereńlikke egiledi?
Do'stlaringiz bilan baham: | 
