2 I. bap. Biyday jetilistiriwde jabayi otlarǵa qarsı gúres

Mazmuni:

Kirisiw......................................................................................................................2
I.bap. Biyday jetilistiriwde jabayi otlarǵa qarsı gúres
1.1 Biydaydıń ulıwma tariypi...................................................................................4
1.2 Biyday jetilistiriwdegi jabayi otlar hám ziyankesler........................................10
1.3 Jabayi ósimliklerǵe qarsı gúresiw ilajları.........................................................13
II.bap. Jabayi ósimlikler qarsi gures hám profilaktik ilajlar
2.1 Jabayi ósimliklerge qarsi agrotexnikalıq, biologiyalıq,
ximiyalıq gures ilajlari...........................................................................................18
2.2 Jabayi ósimliklerdıń biologiyalıq qásiyetleri hám ekologiyasi........................29
2.3 Profilaktika ilajlar.............................................................................................31
Juwmaq................................................................................................................39
Paydalanilǵan ádebiyatlar..................................................................................40

Kirisiw
Jabayi ósimlikler - bul awıl xojalıǵı jerlerin qozǵatatuǵın ósimlikler hám awıl xojalıǵı eginlerine zárer jetkiziw. Bul tarawda o'stirilmagan basqa túrlerdiń materiallıq ósimlikleri, lekin eginlerdiń eginlerinde júz bolatuǵın Jabayi ósimlikler menen baylanıslı. Jabayi ósimlikler, tek málim eginlerdiń tuqimin qozǵatatuǵın tuqimlar qánigelesken dep ataladı.
Jabayi ósimlikler júdá kóp, mısalı, mámleketimiz aymaǵında shama menen 1, 5 mıń tur payda boladı.
Biydaydıń (triticum) 22 túri ámeldegi bolıp sonnan bizde da, shet mámleketlerde de tiykarınan eki túri: jumsaq hám qattı biyday keń tarqalǵan Qattı biyday da jumsaq biydaydan keyin ekinshi orındı eg'allaydi. Doni iri oqrangda, jıltır, quramında belok muǵdarı 18-20% ge shekem bolıwı múmkin. Qattı biyday doni kúshli biydaylar túrine kiredi. Odan balalar awqatı, makaron, pechenye tayarlawda hám basqa unlardı jaqsilawshi retinde paydalanıladı. Qattı biyday tiykarınan báhárgi. qiltikli, masaqshaları masaqta tıǵız jaylasqan boladı. Óndiriste eqiladigan taǵı bir tur biyday turg'idum biydayı, ayırım belgileri boyınsha qattı biydayǵa jaqın turadı. Zakavkazye respublikaları hám oraylıq Aziyada biydaydıń jergilikli sortları arasında ushraydı. Suwǵarılatuǵın jerlerde ósetuǵın bul biyday ıssı ıqlımǵa jaqsı iykemlesedi. Onıń shoxlangan masaqtı formaları bolıp, olar bir payıtlar ilimpazlar itibarın ózine qosqan. Bugingi kúnde oniń túrinen jaratılǵan túrler Egipet Arab Respublikasında, Irakda kóplegen egilip atır. Burınları onı jaman sapası tómen der edi, seleksiya jumısların tuwrı jolǵa qoyılıwı jańa túrlerdi payda etedi. Qattı biydayǵa uqsas urıw alındı. Dáni aq, noni da appaq bılqıldaq.
Kúshli túbir sistemasın islep shıǵıw, Jabayi ósimlikler júdá kóp ızǵarlıq hám azıq elementların sińiredi. Sonday etip, Jabayi ósimlikler egin ósimlikleriniń hawa awqatlanıwına unamsız tásir etedi, sebebi olardıń tiriligi nátiyjesinde hawa qatlamındaǵı karbonat angidrid quramı azayadı. Kóplegen Jabayi ósimlikler kúshli Materiallıq ósimlikler sayası, olarǵa paydalanıw múmkinshiligin kemeytiw. Ósimliklerdiń tuwrıdan-tuwrı ósimlik maydanshası, atlıq qamarları hám basqaları sıyaqlı Jabayi ósimlikler keltirip shıǵaradı.
Jabayi ósimlikler zıyankeslerdi kóbeytiw hám awıl xojalıǵı ósimlikleriniń kesellikleri tarqalıwina úles qosadı. Sonday etip, atız salasınıń japıraqları hám hár qıylı teńgeler, máyek tigiwshi máyek, jasalǵan meortionlar gúzlik eginler tutqınlarına zárer jetkizedigan prostınyalar ; Donal Jabayi ósimlikler túbirlerinde gessian hám shveddiń eń qáwipli zıyankesleriniń máyekleri jasaydi. Arqalı sudreliwshi - bul tat nonniń tasıwshısı, xochli ot júdá kóp keselliklerdiń tarqalıwina járdem beredi, mısalı ótirik shirip atirǵan hám basqalar.
Eginlerdiń bólistiriliwi tekǵana ónimdiń tómenlewine, bálki ónim sapasın jamanlastırıwǵa alıp keledi. Kóplegen Jabayi ósimlikler zıyanlı hám hátte awıl xojalıǵı haywanları hám adamlar ushın uwlı zatlı. Jabayi ósimlikler awıl xojalıǵı texnikalari hám quralların qıyınlastıradı, miynet ónimliligi nátiyjege azayadı hám islep shıǵarıw bahası asadı. Bul kombinatlardıń jumisına tásir etedi: jasıl jaralaydı hám japıraqları gubernates, liftler, tez-tez ushraytuǵın bólekleniwge alıp keledi, Jabayi ósimliklerdıń kóp sanlı jasıl bólimleri g'alle ishine túsedi.