Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti regional geologiya, geomorfologiya

4- AMALIY MASHGʻULOT. 
SIBIR PLATFORMASINING GEOLOGIK TUZILISHI VA 
STRUKTURA ELEMENTLARI. ARXEY, PROTERAZOY VA 
PALEOZOY ERALARI 
 
Sibir platformasi – MDH maydonidagi ikkinchi qadimgi rifeyga 
qadar poydevoridagi platformadir. U gʻarbdagi Yenisey vodiysi va Sharqiy 
Verxoyan va Sette-Deban tizmalari, Shimoliy-Sibir past tekisliklari, 
sharqiy Sayan va janubda Baykal togʻ tepaliklari orasida joylashgan. 
Egallangan platforma maydoni 4,4 mln.km
2
ni tashkil yetadi. Sharqiy 
Yevropadan farqli holda Sibir platformasi absolyut balandligi 1000-1500 
m.belgi bilan oʻrta togʻ relyefi yassi togʻda joylashgan. Janubda u Lena 
oldi va Vilyuysk tekisligiga aylanadi. Platforma janubiy-sharqida Aldan 
togʻtepaliklari, Stanov va Djugdjur togʻ oʻrkachlari joylashgan. Sibir 
platformasidan 
oqib 
oʻtuvchi 
katta 
daryolar 
quyi 
Tungusk, 
Podkamentungusk togʻidagi, Angara, Lena, Vitim, Oleksma, Aldan va 
ularning irmoqlari, chuqur oʻyilgan vodiylarga ega. 

---

52 
Sibir platformasi chegaralari xozirgi davrga qadar aniqlanmagan. Bu 
baykal- Yenisey krajiga Sharqiy Sayan doʻngligi boʻlganligi har xil 
munosabatlarga bogʻliq. Baykal rayonlarini avval Shatskiy va boshqa 
tadqiqotchilar Sibir platformasi tarkibida koʻrib chiqishgan. Baykalidni 
mustaqil tuzilishi, uning Ural-Mongol mintaqasi bilan bogʻliqligini 
hisobga olgan xolda Baykal burmaligini Sibir platformasiga, Baykalning 
sinklinal zonasi hududlarida yerning granit-gneys qavati arxey-erta 
proterazoy 
erasida 
tashkil 
topganligi 
va 
keyinchalik 
butunlay 
maydalanmaganligi va qayta ishlanmaganligi uchun deb topildi. 
Sibir platformasi gʻarbda va janubiy gʻarbda Sayan-Yenisey 
baykalidlari bilan chegaradosh, janubda platformaning oxiri baykalidlar 
boʻlib, Baykal togʻlari tomon kyetadi. Baykalidning koʻtarilgan 
maydonlarida platforma bilan chetlari yorilgan holatda oʻtkazilgan. 
Chegara rejada aniq egilgan koʻrinishda, bu Yenisey kryajining 
chegaralangan holda yoriqlar tomon choʻzilgan. Sharqiy Sayan, Primorye 
oʻlkalari Baykaldan, Sibir platformasi chegaralarini aniqlashda sharqIy 
Enisey daryosining vodiysidagi qazib chiqarish materiallariga asoslanadi. 
Turuxan va Igark tepaliklari va V.I.Dragunov tomonidan Sibir 
platformasiga yuqori rifey va paleozoy qatlamlari mos joylashganligi va 
kechki paleozoy va erta mezazoy davridagi choʻkindilar deformasiya 
boʻlganligi uchun qoʻshiladi. Lekin, oʻrta va yuqori rifeydagi keskin 
burilish joydagi kelishmovchilik riflashgan choʻkindilar kesimining 
flishoid turi bu nuqtai nazarni maʻqullamaydi. Extimol bu zonani keng 
maʻnoda baykalidlarga, rifeyga tegishli deyish kerak. 
Platformaning shimoliy chegarasi janubiy Taymir burmali tuzilishi 
Ust-Yenisey-Xantangsk bukilishining mezozoy va kaynozoy qolipiga 
shartli ravishda tenglashtirilgan. Chegaralarning tuzilishi taxminan Dudnik 
chizigʻiga – Xatang oraligʻiga mos tushadi. 
Chegara ahvoli deyarli Dudinka Xatang tik qoyalari chizigʻiga 
toʻldirilanadi. 
Platformaning sharqiy chegarasi shimolda yura oxiri – boʻrning boshi 
Predverxonsk oʻlkasi(Aldan-Lensk bukilishi) egilgan joylari axvoliga mos 
kelgan holda oʻtkazilgan va yoyni hosil qilgan, bu yoy boʻrtiq tomoni bilan 
janubiy gʻarbga qaragan yoʻnalishda Oxota dengizi qirgʻoqlariga 

---

53 
yoʻnaltirilgan. 
Chegaraning 
sharq 
tomoni 
Satte-Deban 
gʻarbiy 
qiyaliklarining yoriqlar tizimi boʻyicha ketgan. 
Janubiy-Sharqda platforma, Mongolo-Oxota chuqur yoriqliklari bilan 
toʻsilgan, ular Stanov togʻ oʻrkachlarining janubiy qiyaliklari tomon 
choʻzilgan. Gʻarbiy Aldan Stan qalqoni tugashi chegarasi tizmasi deb Juin 
yoriqlarini hisoblaydi. Bir soʻz bilan Sibir pltaformasini koʻrsatilgan 
chegaralari murakkab formaga ega, ularni chegarasi yer qobigʻining
murakkab yoriqlar tizimi ekanligi ajratiladi. Bu maydonda yoriqlar Yer 
yuzida chiqarilgan va siljigan joylar koʻrinishida va chekkalari malas 
komplekslari bilan koʻmilgan.