Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti regional geologiya, geomorfologiya

Platformaning asosiy tuzilish elementlari 
 
Sibir platformasi poydevorining kristall yuzi nisbatan koʻtarilgan va 
uning sharqiy qismida koʻproq shakllarga boʻlingan. Mana shu yerda 
uning poydevorini 2ta katta chiqish joyi bor, bir-biriga bogʻlanmagan 
koʻmilgan tekislik janubiy-sharqiy platforma chekkasida esa butunlay 
katta Aldan-Stan qalqoni joylashgan, ularni tuzilishida 2 ta blok ajralib 
turadi – Aldan va Stan. Platforma tuzilishiga qolgan qismi yuqori 
proterazoy va fanerazoy eralariga tegishli boʻlib, ular Oʻrta Sibir platasida 
joylashgan. Plita qoplamasi paleozoy, mezozoy, kaynozoy yuqori 
proterozoy qatlamlaridan vujudga kelgan. Poydevorning yuzini qalinligi va 
uning yuzasini chuqurlik joylashuvi sinekliza boʻylab sharqiy va gʻarbiy 
plita qismlarida joylashgan. Yer gʻilofining qalinligi antiklizada va 
qʻalqʻon oʻramida kamroqdir. 
Mezozoy qatlamlari tarqalgan maydonlarda platformaning gʻarbiy va 
sharqiy qismlariga ikkita katta sinekliza bir - biriga mos tushadi. Bular 
Tungus va Vilyusk janubidan va janibiy-gʻarbidan Tungus va Viluy 
sineklizalar koʻtarilgan zona bilan ximoyalangan, anteklizalar esa
mezazoy boshida vujudga kelgan. Ular Yer yuzida quyi paleozoy davrida 
joylashgan (vujudga kelgan). 
Platformaning shimoliy sharqiy qismida katta tepaliklar joylashgan, 
bu esa mezozoy, egilgan joyini Anabar tekis yoʻlni ajratadi. Cheremuxa 
togʻlaridan Ust-Kut, Nep, Mirniy, Olenek va Xatang labi bosh tektonik 

---

54 
geoboʻlinma Oʻrta Sibir plitasining gʻarbiy va sharqiy choʻkkan qismlari 
orasidan oʻtadi. Mirniy tumanlarida bu zonalarning qismlarga boʻlinishi 
sodir boʻladi. Angar-Lensk va Anabar antiklizalari ushbu maydon Oʻrta 
Sibir oraligʻini tashkil yetadi. Koʻrilayotgan geoboʻlinmaning gʻarbiy 
qismi tomon platformaning kristall poydevoriga oʻtish yoʻli – Anabar 
mavzesi bor, bu Anabar antiklizaning shimoliy-gʻarbiy qismini egallaydi. 
Kembriy qatlamalarini tarqatilgan maydon mavzelarning oʻralgan 
poydevolari 3 km.ga choʻkkan. Anabar anteklizasining sharqiy va janubiy 
poydevorini yuzi murakkab mayda tekislik va egiklik joylariga 
(notekisliklarga) ega. 
Anagar-Lena antiklizasi Lena va Angar havzalarining yuqori 
oqimidagi maydon yuzida tarqalgan kembriy va ordovik qatlamlariga 
mos. Bu viloyatni K.V.Pavlovskiy Anabar-Lena notekislik (ilk paleozoy 
uchun) deb atagan. 
Plitaning janub maydoni, Sharqiy Sayan va Baykaldagi togʻli 
tekisliklar orasidan turtib chiqqan burchakni - Irkutsk amfiteatri deyiladi. 
Yenisey yoni anteklizasi kembriy va ordovik davrlarida tarqatilgan 
sharqiy Yenisey kryaji hududiga toʻgʻri keladi. Kechki paleozoy ilk 
mezazoy davrlari Tungus sineklizasini poydevor yuzi bir qator botiqlarga 
boʻlinadi. Hozirgi zamon Tungus sineklizasini gʻarbiy toʻsigʻi tekislikdir. 
Igorsk va Turuxan kechgi paleozoy-Trias Tungus sineklizasi shimolda Ust 
Yenisey - Xatang egilgan joyning yura va boʻr qatlamlari bilan toʻsilgan. 
Choʻzilgan Aldan-Lena-Verxoyansk oldi egilgan joyi shimoliy meridian 
va janubiy yalanglikdan iborat. Aldan-Lena egilgan joyining janubiy 
qismiga tomon Vilyuy sineklizasi qarab turadi. Poydevorning yuzi 
sineklizada janubiy va sharqiy qismlarda chuqur choʻkkan va murakkab 
boʻlingan. 
Anabar pastida shimoldan janubgacha boʻlgan masofada Tungus 
mavzesi joylashgan. U oʻzining oraligʻida magnit anomaliyaga taalluqli 
Aldano-Anobar viloyatiga tegishli boʻlgan oʻzining Vilyuysk anomaliyasi 
bilan chegaralangan. Bu faktlar shuni koʻrsatadiki, bu yerlarda keyinchalik 
paleozoy avlokogenlari vujudga kelgan. 
Shimolning Oʻrta Sibir plitasining, Tungus sineklizasi tufayli Tungus 
daxasi vujudga kelgan. Sibir platformasining tuzilishida va vujudga 

---

55 
kelishida katta bloklar poydevorini tashkil qilgan. Markazning 
platformasida bir necha yosh yerta arxey boloklari vujudga kelgan.
Platforma chegaraning bloklari qirgʻoqlarida koʻproq kechki arxey 
tizimdagi protogeosinklinallar yuqori qismida platformaga qarshi 
pastliklar, pastki - qismda proterozondlar tashkil topgan. Shunday qilib 
Sibir platformasi asosiy rolini arxey komplekslari tashkil yetadi.