Abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti regional geologiya, geomorfologiya

 
 
Sibir Platformasining chegarasi, asosiy 
strukturalari 
 
Platforma Chegarasi janubiy-gʻarb tomondan Sharqiy Sayanning 
asosiy chuqur darzligi orqali janubiy-sharq qismida ayrim joylarda 
yopingʻich (chexol) yotqiziqlari ostida qolgan darzlik boʻylab Baykal 
koʻlining janubidan deyarli toʻgʻri chiziq boʻylab Oxota dengizidan 
Aldan qalqonining janubigacha davom yetadi. Baykal togʻ tizmasi, 
Baykalo-Patomsk tepaligini ham oʻz ichiga oladi. Oxota dengizining 
Ayan posyolkasi oldi qirgʻogʻidan chegara deyarli toʻgʻri boʻrchak 
ostida shimol tomonga boʻriladi, Nelkan ustki choki orqali Sette -
Deban togʻ tizmasi Verxoyan oldi chetki burilishgacha davom yetadi. 
Keyinchalik, Lena daryosining pastki qismidan keskin gʻarbga boʻrilib 
Lena-Anabar burilishining Shimoliy qanotidan Xatang va Pyasinsk 
boʻrilishi orqali Norilskning shimoli orqali Enisey daryosiga chiqadi, 

---

65 
soʻngra Yenisey kryajining Sharqiy yon bagʻridan Pedkeman-Tungusk 
daryosining oʻzaniga oʻtadi. 
Platformada Aldan qalqoni va Lena-Enisey plitasi ajratiladi. Plitada 
poydevorning yer ustiga chiqib qalqon maydonlar koʻzatiladi. Anabar 
massivi, Anabar anteklizasi, Olenok koʻtarilishi Shular jumlasiga 
kiradi. Plitaning Gʻarbiy qismini Tungus sineklizasi egallagan, Sharqiy 
qismida esa Viliyu sineklizasi, Shimoliy-Gʻarbiy qismida Turuxan-
Norilsk koʻtarilishi joylashgan. 
 
Paleozoy erasi paleogeografiyasi 
 
Rus platformasiga nisbatan quyi Paleozoy erasi Sibir platformasida 
keng tarqalgan. Qatlam qalinligi ham bir necha ming metrni tashkil yetadi. 
Togʻ jinslari asosan gorizontal ayrim hollarda burmalanib yotadi. Shuning 
hisobiga Metamorfizm kuchsiz rivojlangan.
Kembriy davrining boshlarida platformani Gʻarbiy qismi koʻtarilib, 
burmachanlik harakatlari boshlanadi. Dengiz asta-sekin chekinib boradi. 
Qatlamlarda burchang nomunosibligi kuzatiladi. Keyinchalik platformani 
Janubiy qismi choʻka boshlaydi va dengiz kirib kela boshlaydi. Sharqiy 
Sayan togʻ oldi burmachanligiga aylanadi. Janubiy-Sharqiy qismi dengiz 
bilan chegaralanadi va bu yerlarda tuz qatlamlari hosil boʻladi/ 
Ordovik davrida ham platformalarni koʻp qismi quruqlikdan iborat 
boʻlgan. Faqat platformalarni Shimoliy qismida sayoz dengiz havzasi 
saqlanib qolgan. Silur davri ham Ordovik davriga oʻxshash boʻlib Janubiy 
qismi quruqlikdan iborat boʻlgan. Platformalarni markaziy qismlari 
pasttekisliklardan iborat boʻlgan. Choʻkindiga qizil rangli qumtoshlar va 
gillar tushgan. Platformani Shimoliy-Gʻarbiy qismida dengiz rejimi 
saqlanib vaqti-vaqti bilan chekinib turgan. Dengiz faunasini Devon 
davrida uchramasligi bu davrda platforma quruqlik boʻlganligini 
koʻrsatadi. Oʻrta Devon davrida bu quruqliklarda ikki marta dengiz 
transgressiyasi boʻlib dengiz Janubiy-Sharq va Shimoliy-Sharq tomondan 
kirib kelgan.
Tungus qatlamlarining shakllanishi uzoq vaqt sodir boʻlib, ular quyi 
Toshkoʻmir davridan boshlab Perm davri oxirigacha rivojlangan. 

---

66 
Platformaning Gʻarbiy qismida qator choʻkishlar boʻlib oʻtgan. Bu 
choʻkishlar darzliklar bilan birga sodir boʻlgan. Darzliklardan lavalar va 
vulqon tuflari harakatlangan.